ТАНЫ САНХҮҮГИЙН “ШВЕЙЦАР ХУТГА”: БРОКЕР ТАНД ЯГ ЮУ ХИЙЖ ӨГДӨГ ВЭ?

Оршил: Хаалгач биш, Хамтрагч

Бид өмнөх бүлгүүдэд Брокер-Дилер (Үнэт Цаасны Компани) бол хөрөнгийн зах зээлд нэвтрэх “Гүүр”, “Түлхүүр” гэж ярилцсан. Гэхдээ олон хүн Брокерыг зүгээр л нэг “Хаалгач” мэтээр төсөөлдөг. “Би мөнгөө өгнө, тэд хаалга нээж өгнө, ингээд л болоо” гэж боддог.

Гэтэл бодит байдал дээр Брокерын компани бол зүгээр нэг хаалгач биш, харин таны санхүүгийн аялалд хэрэгтэй олон төрлийн багаж хэрэгслээр тоноглогдсон “Швейцар хутга” юм. Та хувьцаа авахдаа зөвхөн “тоглуулж өгснийх нь хөлс”-ийг төлдөггүй. Та тэдний Ур чадвар, Мэдлэг, Бүтээлч ажиллагаа-г худалдаж авдаг.

Өнөөдөр бид Брокерын компаниудын (Жишээ нь: BDSec, Голомт Капитал, ТДБ Капитал г.м) яг юу хийдэг, тэдний үйлчилгээ таны баялгийг бүтээхэд ямар үүрэгтэйг үндсэн гурван чиглэлээр задлан ярилцъя. Эдгээр нь: Гүйцэтгэл (Execution), Зөвлөх үйлчилгээ (Advisory), болон Андеррайтинг (Underwriting) юм.

НЭГДҮГЭЭР ҮЙЛЧИЛГЭЭ: ГҮЙЦЭТГЭЛ БУЮУ “ТАНЫ ГАР” (EXECUTION)

Хамгийн энгийн, хамгийн суурь үйлчилгээнээс эхэлье. Энэ бол “Гүйцэтгэх үйлчилгээ”.

Төсөөлөөд үз дээ. Та буйдан дээрээ тухлан суугаад, зурагтаар мэдээ үзэж байтал “АПУ компанийн ашиг түүхэн дээд хэмжээнд хүрлээ” гэсэн мэдээ гарав. Таны толгойд гэнэт гэрэл аслаа. “Би энэ компанийн хувьцааг яг одоо авах хэрэгтэй!” Та утсаа шүүрч аваад, арилжааны аппликейшн руугаа орж, “АПУ, 1000 ширхэг, Авах” гэсэн товчийг дарлаа.

Яг энэ мөчид Брокерын “Гүйцэтгэх үйлчилгээ” ажиллаж эхэлнэ. Таныг товч дарах тэр агшинд Брокерын систем:

1. Шалгана: Таны дансанд хангалттай мөнгө байна уу?

2. Илгээнэ: Таны захиалгыг Монголын Хөрөнгийн Бирж (МХБ)-ийн арилжааны систем рүү гэрлийн хурдаар дамжуулна.

3. Биелүүлнэ: Бирж дээр зарах захиалгатай таарвал хэлцлийг хийнэ.

4. Баталгаажуулна: “Таны захиалга биеллээ” гэсэн хариуг танд буцааж илгээнэ.

Энэ бүхнийг бид “Арилжааны гүйцэтгэл” гэж нэрлэдэг. Брокер бол энэ үйл явцад таны “Гар” нь болж байна. Таны бодол санааг бодит үйлдэл болгож байна гэсэн үг.

Хурд ба Нарийвчлал Заримдаа хөрөнгийн зах зээл дээр секунд бүр үнэтэй байдаг. Ханш өсөж байх үед 1 минутын хоцролт танд сая төгрөгийн алдагдал авчирч мэднэ. Сайн брокерын технологийн систем нь гацахгүй, таны захиалгыг алдаагүй, маш хурдан биелүүлэх чадвартай байдаг. Тиймээс л бид технологи сайтай брокер сонгох ёстой гэж ярьдаг юм.

ХОЁРДУГААР ҮЙЛЧИЛГЭЭ: ЗӨВЛӨХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ БУЮУ “ТАНЫ ТАРХИ” (ADVISORY)

Одоо арай нарийн түвшинд орцгооё. Та дэлгүүрт ороод талх авах гэж байгаа бол танд зөвлөгөө хэрэггүй. Харин та шинэ компьютер, эсвэл машин авах гэж байгаа бол мэргэжлийн хүнээс асуухыг хүсдэг биз дээ? Хөрөнгийн зах зээл дээр олон зуун компани бий. “АПУ”, “Говь”, “Түмэн Шувуут”, “Хаан Банк”, “Монгол Шуудан”… Алийг нь авах вэ?

Энд л Брокерын “Зөвлөх үйлчилгээ” буюу Судалгаа шинжилгээний баг гарч ирдэг. Тэд бол таны “Тархи” эсвэл “Луужин” юм.

Найзын зөвлөгөө vs Мэргэжилтний зөвлөгөө Ихэнх шинэ хөрөнгө оруулагчид алдаа гаргадаг. Тэд “Найз Дорж тэр хувьцааг сайн гэнэ лээ” гэсэн цуу ярианд итгэж мөнгөө хийдэг. Энэ бол мөрийтэй тоглоом. Харин Брокерын компанид “Шинжээч” (Analyst) гэдэг мэргэжилтнүүд ажилладаг. Тэд өдөржин компьютерын ард сууж, компаниудын санхүүгийн тайлан, эдийн засгийн мэдээ, дэлхийн зах зээлийн хандлагыг судалдаг.

Жишээ нь: Хаан Банк уу, эсвэл Түмэн Шувуут уу? Танд 10 сая төгрөг байна. Та алинд нь хөрөнгө оруулахаа мэдэхгүй байна. Та брокероосоо зөвлөгөө хүслээ. Шинжээч танд дараах тайланг өгч магадгүй:

• Хаан Банк (Тогтвортой өсөлт):

  • Шинжилгээ: Монголын хамгийн том банк. Ашиг нь маш тогтвортой. Жил бүр өндөр ногдол ашиг тараадаг.

  • Зөвлөмж: Хэрэв та эрсдэл багатай, жил бүр тогтмол мөнгө (ногдол ашиг) авмаар байгаа бол Хаан Банкийг сонго. Энэ бол “Саалийн үнээ” юм.

• Түмэн Шувуут (Өсөлттэй компани):

  • Шинжилгээ: Хүнсний салбарын компани. Өндөгний үйлдвэрлэлээ өргөжүүлж байгаа. Цаашид ханш нь огцом өсөх боломжтой ч, эрсдэл нь банкнаас арай өндөр байж мэднэ.

  • Зөвлөмж: Хэрэв та ногдол ашгаас илүүтэй, ирээдүйд хувьцааныхаа үнийг өсгөж баяжихыг хүсэж байвал (Capital Gain), мөн эрсдэл дааж чадах бол Түмэн Шувуутыг сонго.

Харав уу? Брокер танд “Үүнийг ав!” гэж тушаахгүй. Харин танд Мэдээлэл өгч, Сонголт хийхэд тань тусална. Тэд танд “Улаан лооль зарж байна” гэж хэлэх биш, “Энэ улаан лооль нь шөлөнд, тэр нь салатанд тохиромжтой” гэж ялгаж өгдөг юм.

ГУРАВДУГААР ҮЙЛЧИЛГЭЭ: АНДЕРРАЙТИНГ БУЮУ “АРХИТЕКТОР” (UNDERWRITING)

Гурав дахь үйлчилгээ бол жирийн иргэдэд тэр бүр харагддаггүй, гэхдээ зах зээл дээрх хамгийн чухал “Бүтээх” ажил юм. Үүнийг Андеррайтинг (Underwriting) гэнэ.

Та хэзээ нэгэн цагт “IPO хийнэ” гэж сонссон байх. Компани анх удаа олон нийтэд хувьцаагаа санал болгохыг IPO гэнэ. Жишээ нь, саяхан “Хаан Банк”, “Голомт Банк” IPO хийсэн. Гэхдээ банк өөрөө шууд гарч ирээд “Манай хувьцааг аваарай” гэж зардаггүй. Тэдэнд үүнийг зохион байгуулж өгөх мэргэжлийн баг хэрэгтэй. Тэр баг нь Брокерын компаниуд юм.

Энэ үед Брокер нь “Хуримын зохион байгуулагч” эсвэл “Архитектор” шиг ажилладаг.

IPO-ны процесс хэрхэн явдаг вэ? Компани (Жишээ нь: Нэгэн том уурхай) олон нийтээс мөнгө босгож, үйлдвэр барихыг хүсжээ. Тэд Брокерын компанид хандана.

1. Үнэлгээ (The Price): Брокерын шинжээчид тэр уурхайг судална. “Танай компанийн нэгж хувьцааг 500 төгрөгөөр зарвал хүмүүс авах юм байна” гэж үнийг тогтооно.

2. Бичиг баримт (The Paperwork): СЗХ болон Хөрөнгийн биржид өгөх олон зуун хуудас материалыг брокер бэлдэнэ. Энэ бол маш нарийн хуулийн ажил.

3. Маркетинг (The Roadshow): Брокерууд хөрөнгө оруулагчидтай уулзалт хийнэ. “Энэ уурхай ирээдүйд маш их ашигтай ажиллана, та нар хувьцааг нь аваарай” гэж сурталчилна.

4. Борлуулалт (The Sale): IPO эхлэх өдөр хүмүүсийн захиалгыг системд оруулж, хувьцааг амжилттай зарж дуусгана.

Хэрэв Брокер муу ажиллавал IPO амжилтгүй болж, компани мөнгө босгож чадахгүй. Хэрэв сайн ажиллавал компани хөгжиж, хөрөнгө оруулагчид ашиг хүртэнэ. Тэгэхээр Брокер бол шинэ хувьцааг зах зээлд “Төрүүлж” байгаа эх баригч юм.

НЭМЭЛТ: БУСАД ЧУХАЛ ҮЙЛЧИЛГЭЭНҮҮД

Дээрх гурваас гадна Брокерууд өөр олон жижиг боловч чухал үйлчилгээ үзүүлдэг.

• Маржин зээл (Margin Trading): Танд 5 сая төгрөг байна, гэхдээ та 10 саяын хувьцаа авахыг хүсэж байна. Брокер танд үлдсэн 5 саяыг нь зээлж болно. (Мэдээж эрсдэлтэй тул туршлагатай хүмүүст зөвлөдөг).

• Хөрөнгө итгэмжлэн удирдах (Asset Management): Та “Би ажил ихтэй, завгүй байна. Миний 100 сая төгрөгийг та нар өөрсдөө мэдээд өсгөөд өгөөч” гэж гэрээ байгуулж болно. Энэ үед брокер таны өмнөөс шийдвэр гаргаж, ашгаа хуваана.

ДҮГНЭЛТ: ЗӨВ ХАМТРАГЧАА СОНГОХ НЬ

Ингээд харахад Брокерын компани гэдэг нь зүгээр нэг бүртгэлийн ажилтан биш гэдгийг та ойлголоо.

• Та арилжаа хийхэд ГАР тань болдог.

• Та шийдвэр гаргахад ТАРХИ тань болдог.

• Шинэ компани төрөхөд АРХИТЕКТОР нь болдог.

Тиймээс, хөрөнгийн зах зээлд хөл тавих гэж байгаа бол аль нэг брокерыг санамсаргүйгээр сонгож болохгүй.

• Тэдний Технологи хэр хурдан бэ? (Гүйцэтгэл)

• Тэдний Судалгаа хэр чанартай вэ? (Зөвлөх)

• Тэд зах зээлд хэр нэр хүндтэй вэ? (Андеррайтинг)

Эдгээр асуултыг асууж байж сонголтоо хийгээрэй. Сайн брокер бол таны хөрөнгө оруулалтын амжилтын 50 хувь нь юм шүү.

Дараагийн алхам: Та өөрийн сонирхож буй Брокерын компанийн вэбсайт руу ороод “Судалгаа” (Research) гэсэн хэсгийг нь сонирхоод үзээрэй. Тэнд байгаа тайлангуудыг уншиж үзвэл танд үнэхээр мэргэжлийн түвшинд зөвлөж чадах эсэх нь харагдах болно.