АРИЛЖААНЫ ШИМТГЭЛ ГЭЖ ЮУ ВЭ? ҮНЭГҮЙ БЯСЛАГ ЗӨВХӨН ХАВХАНД БАЙДАГ

Оршил: Дэлгэцэн дээрх тоо ба Бодит амьдрал

Та дэлгүүрт ороод талх авахдаа лангуун дээр бичсэн үнийг л төлдөг. 2500 төгрөг гэж бичсэн бол кассчин танаас яг л 2500 төгрөг авна. НӨАТ нь үнэдээ шингэсэн байдаг тул бид тэр бүр анзаардаггүй. Гэтэл хөрөнгийн зах зээл дээрх худалдан авалт нь дэлгүүрийнхээс тэс өөр зарчмаар явагддаг.

Хэрэв та арилжааны аппликейшн дээрээс “АПУ” компанийн хувьцааг 1000 төгрөгөөр хараад, “За 100 ширхгийг авъя” гэж бодсон гэж төсөөлье. Таны тооцоогоор: 1000 төгрөг x 100 ширхэг = 100,000 төгрөг. Яг 100,000 төгрөг байхад болчих юм шиг санагдана. Гэтэл та “Авах” товчийг дарах гэтэл систем танд “Таны үлдэгдэл хүрэлцэхгүй байна” гэж анхааруулна. Яагаад?

Учир нь хөрөнгийн зах зээл дээр “Үнэгүй үйлчилгээ” гэж байдаггүй. Таны тэр ганц захиалгыг биелүүлэхийн тулд ард нь олон байгууллага, олон систем зэрэг ажиллаж, цахилгаан шатааж, хүмүүс цалинжиж байгаа. Тэд бүгд таны гүйлгээнээс өчүүхэн бага “шимтгэл” авч байж энэ систем оршин тогтнодог.

Өнөөдөр бид хөрөнгийн зах зээлийн “Далд өртөг” буюу Шимтгэл, Хураамжийн тухай нэгбүрчлэн задалж ярилцъя. Энэ бол таны ашгийг хуваалцдаг “Чимээгүй хамтрагчид” юм.

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ЗАМЫН ХУРААМЖИЙН ЗҮЙРЛЭЛ

Шимтгэлийг ойлгох хамгийн энгийн арга бол “Төлбөртэй хурдны зам”-тай зүйрлэх явдал юм.

Та Улаанбаатараас Дархан руу явах гэж байна гэж бодъё.

1. Танд машин хэрэгтэй (Энэ бол Брокер). Та машин түрээсэлснийхээ хөлсийг төлнө.

2. Танд зам хэрэгтэй (Энэ бол Хөрөнгийн Бирж). Зам ашигласны хураамж төлнө.

3. Танд аюулгүй байдал, даатгал хэрэгтэй (Энэ бол ҮЦТХТ). Харуул хамгаалалтын мөнгө төлнө.

Хөрөнгийн зах зээл дээр та хувьцаа авах бүрдээ энэ гурван “хаалга”-ар дамждаг бөгөөд хаалга бүр дээр багахан хэмжээний тасалбар таслуулдаг. Монголд ихэнхдээ брокерын компаниуд энэ гурван төлбөрийг нэгтгээд “Арилжааны шимтгэл” гэдэг ганц нэрээр танаас авдаг. Тиймээс бид нарийн задаргааг нь сайн мэддэггүй. Гэхдээ цаагуураа тэр мөнгө гурван тийшээ салж явдаг юм.

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ: ШИМТГЭЛИЙН ЗАДАРГАА – ХЭН ЮУ АВДАГ ВЭ?

Одоо тэр гурван “мөнгө идэгч”-ийг нарийвчлан танилцуулъя.

1. Брокерын шимтгэл (Brokerage Commission) – “Жолоочийн хөлс”

Энэ бол таны төлөх төлбөрийн хамгийн том хэсэг нь юм. Таны захиалгыг биелүүлж, танд аппликейшн ашиглуулж, танд зөвлөгөө өгч байгаагийнхаа хариуд Брокерын компани (BDSec, Голомт Капитал г.м) шимтгэл авдаг.

• Хэмжээ: Компани бүр өөр өөр байдаг. Монголд дунджаар үнийн дүнгийн 1.5% – 2.5% орчим байдаг. (Зарим технологижсон брокерууд үүнийг бууруулж байгаа).

• Шалтгаан: Брокерын компани оффис түрээсэлнэ, ажилчдаа цалинжуулна, серверээ манана, танд зориулж судалгаа хийнэ. Энэ бүх зардал энэ шимтгэлээс гардаг.

2. Биржийн хураамж (Exchange Fee) – “Захын түрээс”

Энэ мөнгө Монголын Хөрөнгийн Бирж (МХБ)-д очдог. МХБ бол худалдагч, худалдан авагч хоёрыг уулзуулдаг зах буюу “Талбар” гэдгийг бид мэднэ. Тэд тэр том арилжааны системийг (компьютер, сүлжээ) ажиллуулж байсныхаа төлөө танаас татвар авч байна гэсэн үг.

• Хэмжээ: Энэ нь харьцангуй бага, тогтмол хувь байдаг (Жишээ нь нийт үнийн дүнгийн 0.***% орчим).

3. Клирингийн хураамж (Clearing Fee) – “Хадгаламжийн хөлс”

Энэ мөнгө Үнэт Цаасны Төвлөрсөн Хадгаламжийн Төв (ҮЦТХТ)-д очдог. Таны хувьцааг найдвартай хадгалж, нэрийг тань бүртгэж, мөнгийг тань нөгөө хүн рүү шилжүүлж өгч байгаа “Сейф”-ний үйлчилгээний хөлс юм.

Нийлбэр дүн: Монголд таны төлөх нийт шимтгэл (Брокер + Бирж + ҮЦТХТ) нь ихэвчлэн гүйлгээний үнийн дүнгийн 1.5% – 2.0% хооронд хэлбэлздэг.

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ: БОДИТ ТООЦООЛОЛ – 100,000 ТӨГРӨГИЙН ТҮҮХ

Онол яриад байхаар толгой эргэж магадгүй. Одоо яг бодит мөнгөн дээр тооцож үзье. Та “Голомт Капитал” эсвэл “BDSec”-ээр дамжуулан 100,000 төгрөг-т хувьцаа авах гэж байна гэж бодъё. Брокерын нийт шимтгэлийг дунджаар 2.0% гэж тооцъё (Энэ нь ойлгомжтой байлгах үүднээс авсан дундаж тоо юм, зарим газар үүнээс бага, зарим газар их байж болно).

Таны халааснаас гарах мөнгө:

1. Хувьцааны үнэ: 100,000 төгрөг (Энэ мөнгө хувьцаа зарсан хүнд очно).

2. Шимтгэл (2%): 100,000 x 0.02 = 2,000 төгрөг.

Тэгэхээр таны дансанд дор хаяж 102,000 төгрөг байж л та 100,000 төгрөгийн хувьцааг авч чадна гэсэн үг.

Задаргаа нь ямар харагдах вэ? (Тэр 2,000 төгрөг хаашаа явсан бэ?)

• Брокер (BDSec): Ойролцоогоор 1,600 – 1,700 төгрөгийг нь авна.

• МХБ + ҮЦТХТ + СЗХ: Үлдсэн 300 – 400 төгрөгийг нь хувааж авна.

Танд энэ задаргаа харагдахгүй, таны данснаас зүгээр л “Шимтгэл: 2,000₮” гэж харагдана.

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ: “ХОЁР ТАЛЫН ТАСАЛБАР” БУЮУ ROUND TRIP

Хүмүүсийн хамгийн их алддаг, тооцоолдоггүй зүйл бол энэ. Хөрөнгийн зах зээл бол “Орохдоо ч төлдөг, гарахдаа ч төлдөг” хаалга юм.

Та 100,000 төгрөгөөр хувьцаа АВАХДАА 2,000 төгрөг төлсөн. Хэсэг хугацааны дараа хувьцаа тань өсөөд 110,000 төгрөг боллоо гэж бодъё. Та баярлаад ЗАРАХ товчийг дарна. Та 110,000 төгрөгөө бүтэн авах уу? Үгүй. Зарах үед бас дахиад л нөгөө шимтгэл (ойролцоогоор 2%) бодогдоно.

• Зарах үеийн шимтгэл: 110,000 x 0.02 = 2,200 төгрөг.

• Таны гар дээр ирэх мөнгө: 110,000 – 2,200 = 107,800 төгрөг.

Цэвэр ашгийн тооцоо:

• Анх гарсан зардал: 102,000₮

• Эцэст нь авсан мөнгө: 107,800₮

• Цэвэр ашиг: 5,800₮

Хэрэв та шимтгэлээ тооцохгүйгээр “100-гаар аваад 110-аар зарлаа, 10 мянган төгрөг оллоо” гэж бодвол та өөрийгөө хуурч байна гэсэн үг. Таны ашгийн бараг тал нь (4,200₮) шимтгэлд явчихсан байна.

Сургамж: Хувьцааны үнэ дор хаяж 4-5% өсөж байж л та “Шимтгэлээ нөхөөд, ашигтай гарч эхэлнэ” гэдгийг санаарай. Үнэ 1-2% өссөн үед зарвал та шимтгэлээ төлөөд алдагдалд орж мэднэ.

ТАВДУГААР БҮЛЭГ: ЖИЖИГ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧДЫН АНХААРАХ ЗҮЙЛС

Хэрэв та сая саяар нь биш, 50 мянга, 100 мянгаар хөрөнгө оруулдаг жижиг хөрөнгө оруулагч бол шимтгэл танд маш хүнд тусна.

Жишээ нь: Зарим брокерууд “Шимтгэлийн доод хэмжээ” гэж тогтоосон байдаг. “Гүйлгээний 2%, гэхдээ доод тал нь 500 төгрөг” гэсэн нөхцөлтэй байя гэж бодъё.

Хэрэв та 10,000 төгрөгийн хувьцаа авбал:

• 10,000 x 2% = 200 төгрөг.

• Гэтэл доод хэмжээ нь 500 төгрөг тул танаас 500 төгрөг авна.

• Энэ тохиолдолд таны шимтгэл 5% болж хувирч байна!

Энэ нь маш өндөр тоо. Та хувьцаагаа 5% өсгөж байж л дөнгөж зардлаа нөхнө.

Зөвлөгөө:

1. Бага багаар олон удаа авах хэрэггүй: 10,000 төгрөгөөр 10 удаа авснаас, цуглуулж байгаад 100,000 төгрөгөөр нэг удаа авсан нь шимтгэлийн хувьд ашигтай байж магадгүй (Брокерын нөхцөлөөс хамаарна).

2. Брокероо зөв сонго: Зарим брокерууд онлайн арилжааны шимтгэлийг эрс багасгасан (Жишээ нь 0.5% – 1.0%). Хэрэв та байнга арилжаа хийдэг бол шимтгэл багатай брокерыг хайж олох нь чухал.

ДҮГНЭЛТ: ЗАРДЛАА ХЯНА, АШГАА НЭМЭГДҮҮЛ

Шимтгэл бол хөрөнгийн зах зээлийн салшгүй нэг хэсэг. Үүнээс зугтах аргагүй. Гэхдээ үүнийг ХЯНАХ боломжтой.

• Та дэлгүүрт орохдоо уутныхаа мөнгийг төлдөг шиг, хувьцаа авахдаа брокерын хөлсийг төлөх ёстой гэдгийг хүлээн зөвшөөр.

• “АПУ” өнөөдөр 1%-иар өслөө гэж баярлахдаа “Би шимтгэлээ төлөөд ашигтай гарч чадах уу?” гэж үргэлж тооцоолж сур.

• “Орохдоо төлнө, гарахдаа төлнө” гэдэг зарчмыг хэзээ ч бүү март.

Хөрөнгийн зах зээл дээрх амжилт зөвхөн “Ямар хувьцаа өсөх вэ?” гэдгийг таахад бус, “Зардлаа хэрхэн багасгаж, цэвэр ашгаа нэмэгдүүлэх вэ?” гэдэг ухаалаг тооцоололд оршдог юм шүү.

Дараагийн алхам: Та өөрийн ашигладаг брокерын аппликейшн руу ороод “Help” эсвэл “Тариф” гэсэн хэсгийг хайж олоорой. Тэнд таны шимтгэл яг хэдэн хувь байгааг бичсэн байх ёстой. Хэрэв олдохгүй бол брокер руугаа утасдаж “Танай арилжааны шимтгэл нийтдээ хэдэн хувь бэ?” гэж асуугаарай. Мэдлэг бол хүч!