МӨНГӨӨ ХАМГААЛАХ УХААН: САНХҮҮГИЙН ШИРЭНГҮЙ ДЭХ “ХАРУУЛ” БА ЗАЛИЛАНГИЙН ХАВХ

Оршил: Гэрэл ба Сүүдэр

Хөрөнгийн зах зээл, хөрөнгө оруулалт гэдэг үгс сүүлийн үед хүн бүрийн амнаас гарах боллоо. “Хувьцаа авбал баяждаг гэнэ”, “Койн авсан хүн тэрбумтан болсон гэнэ” гэх мэт ярианууд бидний шуналыг хөдөлгөж, мөнгөө өсгөх хүсэлд хөтөлдөг. Энэ бол зүй ёсны хэрэг. Хэн ч гэсэн сайхан амьдрахыг хүснэ шүү дээ.

Гэвч гэрэл байгаа газар сүүдэр заавал байдаг. Санхүүгийн зах зээлд мөнгөө өсгөх боломж байгаатай адил мөнгөө алдах, бусдад залилуулах эрсдэл алхам тутамд отож байдаг. Тэр дундаа технологи хөгжсөн өнөө үед залилан мэхлэгчид улам нарийн аргаар, улам итгэл төрүүлэхүйц баг зүүж бидний халаас руу өнгийх болсон.

Та хөрөнгийн зах зээл гэдэг энэ том хотод хөл тавих гэж байгаа бол эхлээд хаана аюулгүй, хаана аюултай вэ гэдгийг мэдэх ёстой. Мөн таныг хэн хамгаалж байгааг, та өөрөө өөрийгөө хэрхэн хамгаалахыг мэдэх нь “АПУ” эсвэл “Говь”-ийн хувьцааг авахаас ч илүү чухал зүйл юм.

Өнөөдөр бид санхүүгийн ертөнцийн “Цагдаа” буюу Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны тухай, мөн фэйсбүүкээр дүүрэн байдаг “Хурдан баяжих” амлалтуудын цаад үнэнийг илчлэх болно.

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: САНХҮҮГИЙН ЕРТӨНЦИЙН “ЦАГДАА” БУЮУ СЗХ

Монгол Улсад мөнгөтэй холбоотой үйл ажиллагааг хянадаг хоёр том “Хаан” байдаг гэж бид өмнө нь цухас дурдсан. Нэг нь банкуудыг захирдаг Монголбанк. Нөгөө нь банкнаас бусад бүх санхүүгийн байгууллагыг захирдаг Санхүүгийн Зохицуулах Хороо (СЗХ) буюу Financial Regulatory Commission (FRC) юм.

Хөрөнгийн зах зээл дээр СЗХ бол яг л замын хөдөлгөөнийг зохицуулж буй “Замын цагдаа” шиг, эсвэл тэмцээнийг шүүж буй “Шүүгч” шиг үүрэгтэй.

Тэд яг юу хийдэг вэ?

1. Лиценз олгох (The Gatekeeper): Хэн дуртай нь гудамжинд ширээ тавиад “Хувьцаа зарна, мөнгө өсгөж өгнө” гэж сууж болохгүй. Үүнийг хуулиар хориглодог. Хөрөнгийн зах зээлд үйлчилгээ үзүүлэх (Брокер хийх, Хөрөнгө оруулалтын сан байгуулах) хүсэлтэй компаниудыг СЗХ маш нарийн шалгадаг.

   • “Танайд хангалттай мөнгө байна уу?”

   • “Танай ажилтнууд мэргэжлийн үнэмлэхтэй юу?”

   • “Танай программ хангамж аюулгүй юу?”

   • “Танай эзэд өмнө нь гэмт хэрэгт холбогдож байсан уу?” Энэ бүх шалгуурыг давсан компанид л “Тусгай зөвшөөрөл” (Лиценз) гэдэг үнэт цаасыг олгодог. Энэ лиценз бол тухайн байгууллагад итгэж болох цорын ганц баталгаа юм.

2. Хяналт тавих (The Monitor): Лиценз өгөөд л хаячихгүй. СЗХ өдөр тутам брокеруудыг хянаж байдаг. Хэрэв аль нэг брокер харилцагчийн мөнгийг зориулалтын бусаар ашиглах, тайлангаа буруу гаргах зэрэг зөрчил гаргавал СЗХ тэр дор нь үйл ажиллагааг нь зогсоож, торгож, бүр лицензийг нь хурааж авдаг.

3. Иргэдийг хамгаалах (The Protector): Хэрэв таны эрх зөрчигдвөл, жишээ нь брокер таны мөнгийг шилжүүлж өгөхгүй удвал та цагдаад очихоосоо өмнө СЗХ-нд гомдол гаргах эрхтэй. СЗХ таны талд зогсож, асуудлыг шийдвэрлэх хууль ёсны эрх мэдэлтэй байгууллага юм.

Тэгэхээр, СЗХ бол хөрөнгийн зах зээлийг “Зэрлэг баруун” (Wild West) биш, харин “Соёлтой хот” болгож байдаг гол багана ажээ.

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ: ХУУРАМЧ БАГЫГ ХУУЛАХ НЬ – ЛИЦЕНЗИЙГ ХЭРХЭН ШАЛГАХ ВЭ?

Одоо практик хэсэгтээ оръё. Таныг нэгэн “Мундаг хөрөнгө оруулалтын компани” гэх газар урьжээ. Оффис нь гоё, ажилчид нь костюмтай, вэбсайт нь гялалзсан. Тэд “Бид таны мөнгийг жилийн 50% өсгөж өгнө” гэж амлаж байна. Та итгэх үү?

Гаднах үзэмжид хэзээ ч бүү итгэ. Зөвхөн баримтад итгэ. Таны хийх ёстой хамгийн эхний алхам бол: “Танайх СЗХ-ны тусгай зөвшөөрөлтэй юу? Дугаарыг нь харъя” гэж асуух явдал юм.

Хэрэв тэд: “Аан, манайх гадаадын лицензтэй”, эсвэл “Тун удахгүй авна”, “Бид зүгээр л зөвлөгөө өгдөг юм” гэж булзааруулбал шууд зугтаарай. Энэ бол луйвар.

Лицензийг яг яаж шалгах вэ?

Энэ бол маш амархан. Та заавал тэдний оффис руу очих шаардлагагүй.

1. Гар утсаараа www.frc.mn (Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны албан ёсны сайт) руу орно.

2. “Зохицуулалттай этгээд” эсвэл “Үнэт цаасны зах зээл” гэсэн цэсийг сонгоно.

3. “Тусгай зөвшөөрөлтэй байгууллагууд” гэсэн жагсаалтыг татаж авна.

4. Тэр жагсаалтад “BDSec”, “Golomt Capital”, “TDB Capital”, “Standard Investment” гэх мэт 50 гаруй компанийн нэр бий.

Хэрэв таны мөнгөө өгөх гээд байгаа компанийн нэр энэ жагсаалтад БАЙХГҮЙ бол, тэр газар хууль бус. Тэнд таны мөнгийг хамгаалах төр байхгүй, даатгал байхгүй, хууль үйлчлэхгүй.

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ: ФЭЙСБҮҮКИЙН “ФОРЕКС” БУЮУ ЗАЛИЛАНГИЙН ИХ ДАЛАЙ

Монголчуудын хамгийн их алддаг, хамгийн их хохирдог зүйл бол Монголын Хөрөнгийн Бирж биш, харин Фэйсбүүк (Facebook) дээрх “Хурдан баяжуулах зарууд” юм.

Та ийм зар харж байсан уу?

• “Гэртээ сууж байгаад өдөрт 100$ олоорой.”

• “Форекс арилжаагаар таны мөнгийг 7 хоногт 10 дахин өсгөж өгнө.”

• “Америкийн биржээс хувьцаа авч өгнө, дансаа цэнэглэ.”

Эдгээр заруудын 99% нь цэвэр ЗАЛИЛАН (SCAM) байдаг.

Яагаад? Бодит “Форекс” ба “Фэйсбүүк Форекс”-ийн ялгаа

1. Бодит Форекс (Forex): Энэ бол улс орнуудын валютыг (Доллар, Евро, Иен) арилждаг дэлхийн хамгийн том зах зээл. Энд дэлхийн томоохон банкууд, мэргэжлийн хөрөнгө оруулалтын сангууд тоглодог. Энэ зах зээл дээр ажиллахын тулд асар их мэдлэг, олон жилийн туршлага хэрэгтэй.

2. Фэйсбүүк Форекс (Луйвар): Энэ бол “Форекс” гэдэг гоё нэрийг ашигласан луйварчид юм. Тэд танд “Би мундаг трейдер, чи надад мөнгөө өгчих, би өсгөөд өгье” гэж хэлдэг. Эсвэл ямар нэгэн хуурамч аппликейшн суулгахыг санал болгодог.

Луйврын схем хэрхэн ажилладаг вэ? (Кейс: Иргэн Батын алдаа)

• Өгөөш: Бат фэйсбүүк дээр “Сард 30% ашиг!” гэсэн гоё зурагтай зар харна. Зар тавьсан “Багш” нь тансаг амьдралтай, мөнгө барьсан зурагтай харагдана.

• Холбоо тогтоох: Бат чат бичнэ. “Багш” маш найрсгаар хариулж, “Энэ линкээр бүртгүүлээд, эхлээд 100$ туршилтаар хийгээд үз” гэнэ.

• Эхний амт: Бат 100$ шилжүүлнэ. Аппликейшн дээр нь мөнгө нь өсөж байгаа мэт тоонууд харагдана. Маргааш нь “Багш” түүн рүү 120$ буцаагаад шилжүүлнэ. Бат баярлана. “Пөөх, үнэн юм байна!”

• Том цохилт: Итгэл олж авсан “Багш” одоо жинхэнэ нүүрээ гаргана. “Бат аа, одоо зах зээл үнэхээр гоё байна. Чи 5000$ (15 сая төгрөг) хийчихвэл 7 хоногийн дараа 20,000$ болгож өгье” гэж ятгана.

• Сүйрэл: Шуналдаа хөтлөгдсөн Бат хадгаламжаа цуцлаад, эсвэл зээл аваад 15 саяыг шилжүүлнэ. Аппликейшн дээр мөнгө нь 20,000$ болсон харагдана.

• Төгсгөл: Бат мөнгөө татаж авах гэж оролдоно. Гэтэл “Системийн алдаа”, “Татварын төлбөр төлнө үү” гэх мэт шалтаг хэлнэ. Эцэст нь Бат чат бичихэд “Block” хийгдсэн байна. Түүний мөнгө хийсэн данс нь хэн нэгэн “Хулан” гэдэг хувь хүний Хаан банкны данс байж таарна. Тэр мөнгө аль хэдийн хил даваад явчихсан.

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ХУВЬ ХҮНИЙ ДАНС РУУ ХЭЗЭЭ Ч БҮҮ ХИЙ!

Энэ бол таныг хамгаалах хамгийн том дүрэм. Монголын Хөрөнгийн Биржийн (МХБ) албан ёсны брокерууд (BDSec, Голомт Капитал г.м) танаас мөнгө авахдаа хэзээ ч “Болдоогийн данс руу хийчих”, “Энэ дугаар руу шилжүүлчих” гэж хэлдэггүй.

Албан ёсны брокерын мөнгө хүлээн авах данс нь:

1. Компанийн нэр дээр байна. (Жишээ нь: “БиДиСек ҮЦК”, “Голомт Капитал ҮЦК”).

2. Дансны утга дээр таны нэр, регистрийн дугаарыг заавал бичүүлдэг.

3. Тэр мөнгө нь “Тусгайлсан данс” (Escrow) буюу харилцагчийн мөнгийг хадгалах зориулалттай тусгай данс руу ордог.

Хэрэв хэн нэгэн танд “Хөрөнгө оруулалт хийе” гээд хувь хүний Хаан банкны данс өгч байгаа бол энэ нь 100% ЛУЙВАР гэдгийг санаарай. Тэр хүн найз чинь байсан ч, хамаатан чинь байсан ч ялгаагүй.

ТАВДУГААР БҮЛЭГ: УЛААН ТУГНУУД (RED FLAGS) – АЮУЛЫН ДОХИО

Залилангийн шинж тэмдгүүд үргэлж ижилхэн байдаг. Хэрэв та дараах шинжүүдийг олж харвал шууд зогс.

1. Баталгаатай, өндөр өгөөж амлах (Guaranteed Returns): “Эрсдэлгүй 100% өснө” гэж хэлж байгаа бол худлаа. Учир нь дэлхийн хамгийн мундаг хөрөнгө оруулагч Уоррен Баффет хүртэл жилд дунджаар 20% л өсгөдөг. Гэтэл фэйсбүүкийн нэг залуу 7 хоногт 100% өсгөх үү? Боломжгүй.

2. Яаруулах (Urgency): “Зөвхөн өнөөдөр!”, “Одоо л хийхгүй бол боломж алдагдана” гэж таныг яаруулж, бодох сөхөө өгөхгүй байвал энэ нь сэтгэл зүйн дайралт юм. Жинхэнэ хөрөнгө оруулалт хэзээ ч зугтдаггүй.

3. Нууцлаг стратеги (Secret Formula): “Бидэнд хиймэл оюун ухааны нууц робот байгаа”, “Бидний арга барилыг хэн ч мэдэхгүй” гэж ярьдаг бол сэжигтэй. Албан ёсны брокерууд бүх зүйлээ ил тод тайлагнадаг.

ДҮГНЭЛТ: МЭДЛЭГ БОЛ ХАМГААЛАЛТ

Эцэст нь хэлэхэд, хөрөнгийн зах зээл бол баялаг бүтээх сайхан боломж мөн. Та “АПУ”-гийн хувьцааг аваад, ногдол ашгаа аваад, Монголынхоо компаниудын өсөлтөөс хуваалцах нь зөв алхам.

Гэхдээ үүнийг хийхдээ зөвхөн “Гэрэлтэй зам”-аар алхаарай.

• Тусгай зөвшөөрөлтэй Брокер бол гэрэлтэй зам.

• СЗХ бол таны зам заагч.

• МХБ бол таны очих газар.

Харин фэйсбүүк, телеграмын харанхуй гудамжаар, танихгүй хүний заавраар, өндөр хүүгийн амлалтад хууртаж алхах хэрэггүй. Тэнд таныг чононууд хүлээж байгаа.

Мөнгө олох гэж хэр их хөдөлмөрлөдгөө санаарай. Тэр хөлс хүчээ хэн нэгэн луйварчинд зүгээр бэлэглэж болохгүй шүү дээ. Тиймээс, хөрөнгө оруулалт хийхээсээ өмнө үргэлж ШАЛГА, НЯГТАЛ, ТЭГЭЭД ШИЙД.

Дараагийн алхам: Та яг одоо өөрийн дагадаг фэйсбүүк группүүдийг нэг шалгаад үзээрэй. “Мөнгө өсгөнө”, “Форекс” гэсэн зарууд байвал, мөн тэр нь СЗХ-ны жагсаалтад байхгүй бол “Report” хийх эсвэл зүгээр л холдоорой. Таны аюулгүй байдал таны гарт байна.