Оршил: Хуучирсан цаас ба Шинэ эрин
Та 1990-ээд оны сүүл, 2000-аад оны эхэн үеийг нэг санах гээд оролдоорой. Тэр үед хүмүүс “Хувьцаа” гэдэг үгийг сонсохоороо нэг л тийм хол хөндий, зөвхөн “цүнх барьсан дарга нар” эсвэл “Ягаан тасалбар”-тай цөөн хэдэн хүний хийдэг ажил гэж төсөөлдөг байв. Хэрэв та хувьцаа авахыг хүсвэл Сүхбаатарын талбайн урд байрлах “Хөрөнгийн бирж”-ийн саарал байшинг зорьж, эсвэл хаа нэгтээ байрлах брокерын бүгчим өрөөнд очиж, урт дараалалд зогсдог байсан цаг саяхан мэт.
Тэр үед арилжаа хийнэ гэдэг бүтэн өдрийн ажил байлаа. Та цаасан маягт бөглөнө, гарын үсэг зурна, банкинд очиж тушаасан мөнгөнийхөө баримтыг авчирч өгнө. Тэгээд маргааш нь, эсвэл нөгөөдөр нь “За миний захиалга биелсэн болов уу?” гэж түгшсээр брокер руугаа суурин утаснаас залгаж асуудаг байв. Мэдээлэл хомс, хурд удаан, зардал ихтэй энэ систем олон хүнийг хөрөнгийн зах зээлээс холдуулж байсан юм.
Гэтэл өнөөдөр нүдээ нээгээд хар даа. Бүх зүйл орвонгоороо эргэсэн байна. Та өглөө орондоо сэрээд, кофегоо уунгаа утсаа нээж, ганцхан товч дараад л Монголын хамгийн том банкны хувьцаа эзэмшигч болж чадаж байна. Та брокерын царайг харах шаардлагагүй, оффис руу нь явах бүр ч хэрэггүй. Энэ бол зүгээр нэг технологийн дэвшил биш, энэ бол санхүүгийн эрх чөлөөнд хүрэх замыг товчилсон “Дижитал Хувьсгал” юм.
Өнөөдөр бид “Халаасан доторх арилжаа” гэж чухам юу болох, энэ нь бидний амьдралыг хэрхэн өөрчилсөн, Apex, Capex зэрэг аппликейшнууд яг ямар ид шидийг бүтээж байгаа тухай сонирхолтой аялалд гарцгаая.
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ОФФИСООС ДЭЛГЭЦ РҮҮ ШИЛЖСЭН ТҮҮХ
Энэхүү шилжилт гэнэт нэг өдөр болоогүй юм. Энэ бол үе шаттай явагдсан хувьсал байлаа.
1. “Биеэр очих” үе (The Physical Era): Бидний дээр дурдсанчлан, бүх зүйл цаасан дээр суурилдаг байв. Брокерууд нь “Хаалгач” шиг байсан. Тэд мэдээллийг атгаж, танд дуслюураар өгдөг байлаа. Та зах зээлийн ханшийг мэдэхийн тулд маргаашийн сонин гарахыг, эсвэл оройн мэдээг хүлээдэг байв.
2. “Компьютерын” үе (The Desktop Era): Интернэт хөгжихийн хэрээр брокерууд вэбсайттай болж эхэлсэн. Та гэрийнхээ компьютерээс захиалга өгөх боломжтой болсон ч, энэ нь тийм ч хялбар байсангүй. Системүүд нь гацдаг, ойлгомжгүй, заавал “Internet Explorer” хөтөч дээр ажилладаг гэх мэт хүндрэлтэй байв.
3. “Аппликейшны” үе (The Mobile Era): Яг одоо бидний амьдарч буй үе. Ухаалаг утас (Smartphone) хүн бүрийн гарт ирснээр “Хөрөнгийн бирж” тэр чигтээ таны халаасанд орж ирлээ. 2019-2020 оноос хойш, ялангуяа “Ковид-19” цар тахлын үеэр хүмүүс гэрээсээ гарах боломжгүй болсон нь энэ хувьсгалыг хурдасгасан юм. Гэртээ суусан хүмүүс санхүүгийн зах зээлийг сонирхож эхэлсэн бөгөөд “Apex”, “Capex”, “Golomt Capital”, “Trader” зэрэг аппликейшнууд яг энэ үед тэсрэлт хийж гарч ирсэн билээ.
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ: ОРЧИН ҮЕИЙН “ЗЭВСГҮҮД” – АППЛИКЕЙШНУУДЫН ТУЛААН
Өнөөдөр Монголын хөрөнгийн зах зээл дээр олон арван брокерын компаниуд өөрсдийн гэсэн аппликейшнтай болсон. Тэдний зарим нь банкны апп шиг энгийн бол, зарим нь мэргэжлийн трейдерт зориулсан нарийн багажтай байдаг. Энд хамгийн түгээмэл ашиглагддаг хэд хэдэн “Зэвсэг”-ийг танилцуулъя.
1. Apex (BDSec): Хэрэглэгчийн туршлагыг дээдэлсэн нь Монголын хамгийн ууган брокерын нэг болох “BDSec”-ийн гаргасан энэхүү апп нь “Энгийн байдал”-ыг чухалчилдаг.
Онцлог: Та утсаа нээгээд л хувьцааны ханшийг графикаар харна. “Авах” товчийг дарахад маш ойлгомжтой цонх гарч ирнэ. Мөн гадаад арилжаа (Америкийн бирж) хийх боломжийг ч давхар олгосноороо онцлогтой. Шинэ хүмүүст их ээлтэй.
2. Capex / Golomt Capital: Банкны экосистем Голомт банкны харилцагчдын хувьд энэ апп маш тухтай.
Онцлог: Таны банкны данс болон үнэт цаасны данс хооронд мөнгө шилжүүлэхэд ямар ч саадгүй, шимтгэлгүй шахуу байдаг. Мөн “Social Trading” буюу бусад мундаг хөрөнгө оруулагчид юу авч байгааг харах, мэдээлэл солилцох боломжийг туршиж буй дэвшилтэт апп юм.
3. Trader (Standard Investment): Мэргэжилтнүүдийн сонголт Энэ апп нь илүү нарийн анализ, график (Chart) харах дуртай хүмүүст зориулагдсан.
Онцлог: Дэлгэцэн дээрээ олон төрлийн үзүүлэлт (Indicator) гаргаж ирэх, ханшийн өөрчлөлтийг секунд тутамд хянах боломжтой.
Эдгээр аппликейшнууд хоорондоо өрсөлдөхийн хэрээр хождог хүн нь ТА буюу хэрэглэгч юм. Учир нь тэд шимтгэлээ бууруулж, хурдаа нэмж, ашиглахад илүү хялбар болгосоор байна.
ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ: ХАЛААСНААСАА ХУВЬЦАА АВАХ “АЯЛАЛ”
Онол ярихаа болиод, бодит амьдрал дээр энэ процесс яг хэрхэн явагддагийг алхам алхмаар төсөөлж үзье. Иргэн Бат автобусанд явж байна гэж бодъё. Тэр фэйсбүүк ухаж байгаад “Хаан банкны цэвэр ашиг өсжээ” гэсэн мэдээ уншив.
Алхам 1: Нэвтрэх (Login) Бат “Apex” эсвэл өөрийн ашигладаг апп руугаа орно. Хуучин цагт пасспорт үзүүлдэг байсан бол одоо FaceID (Нүүр таних) эсвэл Хурууны хээ-гээрээ ганцхан секундэд нэвтэрнэ. Аюулгүй байдал дээд зэргээр хангагдсан.
Алхам 2: Мөнгө байршуулах (Funding) Түүний үнэт цаасны дансанд мөнгө байхгүй байна. Хуучин цагт тэр банк руу гүйх байсан. Одоо тэр апп дотроосоо “Цэнэглэх” товчийг дарна. QPay эсвэл банкны апп руу нь шууд холбогдоно. Тэр 50,000 төгрөг шилжүүллээ. 5 секундийн дараа мөнгө нь брокерын дансанд орж ирнэ.
Алхам 3: Захиалга өгөх (Execution) Бат хайлтын хэсэгт “KHAN” гэж бичнэ. Хаан банкны ханш 1000 төгрөг гэж харагдана. Тэр “Авах” товчийг дарж, тоо ширхгээ (Жишээ нь 50 ширхэг) оруулна. Дэлгэцэн дээр: “Нийт дүн: 50,000₮. Шимтгэл: 1,000₮. Та зөвшөөрч байна уу?” гэсэн бичиг гарна. Бат “Тийм” гэж дарна.
Алхам 4: Баталгаажуулалт (Confirmation) Ердөө 1-2 секундийн дараа түүний утас чичирч “Таны захиалга амжилттай биеллээ” гэсэн ногоон тэмдэг гарч ирнэ. Болдоо! Бат одоо Хаан банкны хувьцаа эзэмшигч болчихлоо. Тэр автобуснаасаа ч буугаагүй байна.
ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ТЕХНОЛОГИЙН ДАВУУ ТАЛ БА НУУЦ “ХӨДӨЛГҮҮР”
Яагаад энэ бүхэн ийм амархан болчихсон юм бэ? Үүний цаана Монгол Улсын цахим дэд бүтэц маш сайн хөгжсөний ач тус бий.
E-Mongolia ба KYC (Таныг таних): Өмнө нь данс нээхэд биеэр очиж иргэний үнэмлэхээ үзүүлдэг байсан нь “Мөнгө угаахтай тэмцэх” (KYC) хуулийн шаардлага байв. Одоо аппликейшнууд E-Mongolia системтэй, эсвэл DAN системтэй холбогдсон. Та гэрээсээ зургаа дараад, регистрээ хийхэд л систем таныг “Энэ жинхэнэ Бат мөн байна” гэдгийг төрөөс баталгаажуулаад дансыг тань нээчихдэг. Энэ бол маш том дэвшил.
Финтек төлбөрийн шийдэл: QPay, SocialPay зэрэг төлбөрийн хэрэгслүүд брокерын системтэй холбогдсоноор мөнгөний урсгал “гэрлийн хурд”-аар явах боломжтой болсон.
Мэдээллийн ил тод байдал: Хуучин цагт та “АПУ”-гийн хувьцаа өсөж байгааг маргааш нь л мэддэг байсан. Одоо апп дээрээ харж байхад үнэ нь нүдэн дээр чинь өөрчлөгдөнө. Үүнийг “Real-Time Data” (Бодит цагийн мэдээлэл) гэдэг. Та мэдээллээс хоцрохгүй байна гэдэг бол ашиг олох гол түлхүүр юм.
ТАВДУГААР БҮЛЭГ: ШИНЭ ЭРИНИЙ ЭРСДЭЛ БУЮУ “ТОГЛООМЧИЛ”-ОХ НЬ (GAMIFICATION)
Гэхдээ технологийн дэвшил бүхэнд сүүдэртэй тал бий. Хөрөнгийн зах зээл халаасанд орсны хамгийн том эрсдэл бол “Тоглоом шиг санагдах” (Gamification) үзэгдэл юм.
Аппликейшнүүд маш гоё өнгөлөг, товч дарахад амархан, ханш нь дээш доош хөдлөөд л… Энэ нь яг л гар утасны тоглоом тоглож байгаа мэт сэтгэгдэл төрүүлдэг.
Та Candy Crush тоглож байгаа юм шиг амархан мөнгөө үрж мэднэ.
“Авах” товчийг дарах нь хэтэрхий амархан тул та судалгаа хийхээсээ залхуурч, зүгээр л сэтгэл хөдлөлөөр (FOMO – Fear Of Missing Out) худалдан авалт хийх аюултай.
Жишээ: Найз тань “Койн авчих, өсөөд байна” гэж хэлэнгүүт та 30 секундийн дотор авчихдаг. Гэтэл маргааш нь тэр нь унахад та мөнгөө алддаг. Хэрэв хуучин шиг брокер дээр очих гэж бүтэн өдөр болдог байсан бол та замдаа бодож, судлаад “Болохгүй юм байна” гэж шийдэх хугацаа гарах байсан биз. Хурд гэдэг нь алдахдаа ч хурдан алдана гэсэн үг юм шүү.
ЗУРГААДУГААР БҮЛЭГ: ИРЭЭДҮЙ ХААШАА ЯВЖ БАЙНА ВЭ?
Бид дөнгөж эхлэл дээрээ байна. Ирээдүйд таны халаасан дахь “Хөрөнгийн бирж” улам л ухаалаг болно.
Хиймэл оюун ухаантай зөвлөх (Robo-Advisors): Удахгүй таны апп танд: “Бат аа, чиний авсан АПУ-гийн хувьцаа хангалттай өслөө, одоо зараад оронд нь өөр хувьцаа авах уу?” гэж зөвлөдөг болно. Таны хувийн брокер бол хиймэл оюун ухаан байх болно.
Автомат арилжаа (Algorithmic Trading): Та унтаж байхад апп тань өөрөө таны тохируулсан нөхцөлөөр (Жишээ нь: Үнэ 10% унавал авна) арилжаа хийдэг болно.
ДҮГНЭЛТ: ЭРХ ЧӨЛӨӨ БА ХАРИУЦЛАГА
Эцэст нь дүгнэхэд, Дижитал хувьсгал нь хөрөнгийн зах зээлийг “Баячуудын клуб”-ээс “Бүх нийтийн талбар” болгон өөрчиллөө. Одоо танд зөвхөн интернэттэй утас, багахан мөнгө, бас мэдлэг байхад л хангалттай.
Apex, Capex, Trader зэрэг аппликейшнууд бол таны гарт буй хүчирхэг ЗЭВСЭГ юм. Энэ зэвсгийг ашиглан та санхүүгийн ирээдүйгээ гэрэлтэйгээр бүтээж болно, эсвэл болгоомжгүй буудаж өөрийгөө шархдуулж ч болно.
Тиймээс эрхэм уншигч та, технологийн хурдыг ашиглахын зэрэгцээ, хуучин цагийнх шиг “Долоо хэмжиж, нэг огтолдог” нягт нямбай зангаа гээлгүй, ухаалаг хөрөнгө оруулагч байгаарай. Таны халаасанд дэлхийн санхүүгийн зах зээл багтаж байна. Түүнийг удирдах түлхүүр нь таны гарт бий.
Дараагийн алхам: Хэрэв танд одоог хүртэл арилжааны аппликейшн байхгүй бол, яг одоо App Store эсвэл Play Store руу ороод, дээр дурдсан брокерын аппуудаас нэгийг татаж аваад, бүртгүүлээд үзээрэй. Заавал мөнгө хийх албагүй, зүгээр л доторхыг нь сонирхож, ханш хэрхэн хөдөлж байгааг ажиглах нь таны санхүүгийн боловсролын анхны том алхам байх болно.
