МӨНГӨӨ “АЖИЛД ЯВУУЛАХ” НЬ: ББСБ-ЫН ИТГЭЛЦЛИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ТУХАЙ

Оршил: Сул хэвтэх мөнгө ба Шуналын сэдэл

Та нэгэн өдөр хуучин машинаа зараад, эсвэл олон жил хураасан мөнгөөрөө 20 сая төгрөгтэй боллоо гэж төсөөлье. Энэ мөнгө танд яг одоо, маргааш хэрэггүй. Магадгүй жилийн дараа хүүхдийн сургалтын төлбөрт, эсвэл байрны урьдчилгаанд хэрэг болно.

Та энэ мөнгийг гэртээ дэрэн доороо хадгалбал хулгай авахаас эхлээд инфляц гэдэг “мангас” үнэ цэнийг нь идчихнэ гэдгийг мэднэ. Тиймээс та мөнгөө өсгөх арга хайж эхэлнэ. Банкинд очихоор жилийн 12%-ийн хүү санал болгож байна. “Гайгүй л юм, гэхдээ жаахан бага юм аа” гэж та бодно. Гэтэл ажлын газрын Болд танд: “Хөөе, би мөнгөө нэг ББСБ-д хийсэн чинь жилийн 20%-ийн хүү өгч байна лээ. Банкнаас бараг хоёр дахин их шүү дээ” гэж шивнэнэ.

Яг энэ мөчид хүний дотор хоёр мэдрэмж зэрэгцэн асдаг. Нэг нь “Илүү их мөнгөтэй болох шунал”, нөгөө нь “Мөнгөө алдчих вий гэсэн айдас”. Энэ хоёрын дунд оршдог санхүүгийн бүтээгдэхүүнийг “ИТГЭЛЦЭЛ” (Trust Service) гэж нэрлэдэг.

Өнөөдөр бид ББСБ-ын энэхүү онцгой үйлчилгээний хөшигний цаадах амьдрал, эрсдэл, өгөөж, банкнаас ялгарах гол ялгааг энгийн үгээр задлан ярилцъя.

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: “ХАДГАЛАМЖ” БИШ ЭЭ, ЭНЭ БОЛ “ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ”

Хамгийн түрүүнд, хамгийн чухал нэг ойлголтыг “Тархи”-ндаа сийлж авах хэрэгтэй. ББСБ хэзээ ч, ямар ч тохиолдолд “Хадгаламж авна” гэж ярьж болохгүй, сурталчилж болохгүй. Энэ бол хуулиар хориотой.

Тэгвэл тэдний санал болгоод байгаа зүйл юу вэ? Үүнийг хуулийн хэллэгээр “Итгэлцлийн үйлчилгээ” гэдэг. Энгийнээр зүйрлэвэл:

Банкны Хадгаламж (The Garage): Та машинаа (мөнгөө) дулаан гражид тавьж байна. Гражийн эзэн таны машиныг харуул хамгаалалттай газар байлгана гэж амлана. Машиныг тань хэн нэгэн унаж явахгүй. Та хүссэн үедээ очиж машинаа авч болно. Үүнийхээ төлөө танд багахан төлбөр (хүү) төлнө. Хамгийн гол нь граж шатвал даатгал таны машины төлбөрийг төлнө.

ББСБ-ын Итгэлцэл (The Taxi Service): Та машинаа (мөнгөө) такси баазад “Итгэмжлэн” өгч байна. Баазын эзэн таны машинаар хүн тээвэрлэж, мөнгө олоод, олсон ашгаасаа танд хуваалцана гэж тохиролцож байна. Энд ашиг нь гражид тавьснаас хамаагүй өндөр байна. Гэхдээ эрсдэл бий. Машин тань осолд орж мэднэ, эвдэрч мэднэ. Хэрэв такси бааз дампуурвал та машинаа буцааж олж авах гэж нэлээд юм болно.

Тэгэхээр та ББСБ-д мөнгөө хийхдээ “Хадгалуулж” байгаа биш, харин тухайн ББСБ-д “Мөнгөө удирдуулахаар өгч” байгаа хэрэг юм.

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ: МӨНГӨНИЙ УРСГАЛ ХЭРХЭН ЯВАГДДАГ ВЭ?

Одоо “Итгэлцэл” яг яаж ажилладгийг бодит жишээн дээр харъя.

1. Хөрөнгө оруулагч: Иргэн Дорж 10 сая төгрөгтэй. Тэр мөнгөө “Супер Финанс” ББСБ-тай Итгэлцлийн гэрээ байгуулан өгнө. Гэрээнд “Жилийн 18% хүүтэй, 1 жилийн хугацаатай” гэж заажээ.

2. Зуучлагч (Manager): “Супер Финанс” ББСБ нь Доржийн 10 сая төгрөгийг аваад сейфэндээ хийхгүй. Тэд тэр даруй мөнгө хэрэгтэй байгаа бизнес эрхлэгч Саруулд зээлүүлнэ. Гэхдээ Саруулд жилийн 36%-ийн хүүтэй зээлүүлнэ.

3. Ашиг хуваарилалт:

   • Саруул ББСБ-д жилийн 36% буюу 3.6 сая төгрөгийн хүү төлнө.

   • ББСБ үүнээсээ Доржид амласан 18% буюу 1.8 сая төгрөгийг өгнө.

   • Үлдсэн 1.8 сая төгрөг нь ББСБ-ын өөрийнх нь орлого (үйл ажиллагааны зардал, ашиг) болж үлдэнэ.

Эндээс харахад ББСБ бол Дорж, Саруул хоёрыг холбож буй гүүр юм. Дорж Саруулыг танихгүй, Саруул Доржийг танихгүй. ББСБ дунд нь “Би хариуцъя” гээд зогсож байгаа хэрэг.

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ: ЯАГААД БАНКНААС ӨНДӨР ХҮҮТЭЙ БАЙДАГ ВЭ?

Олон хүн “ББСБ яагаад ийм өндөр хүү өгдөг юм бэ? Луйвар юм биш биз?” гэж харддаг. Үүнд эдийн засгийн маш энгийн тайлбар бий. Үүнийг “Эрсдэлийн шагнал” (Risk Premium) гэдэг.

Банк 12% өгч байхад ББСБ 18-20% өгч байна. Энэ 6-8%-ийн зөрүү бол таны үүрч буй эрсдэлийн үнэ юм.

ББСБ-аас зээл авдаг хүмүүс хэн байдаг вэ? Ихэнхдээ банкны шалгуур даваагүй, эсвэл барьцаа хөрөнгө дутмаг, эсвэл маш яаралтай мөнгө хэрэгтэй болсон хүмүүс байдаг. Тэд банкнаас зээл авч чадахгүй учраас ББСБ-ын өндөр хүүг (сарын 2.5% – 4.0%) зөвшөөрдөг. ББСБ ийм өндөр хүүгээр зээл гаргаж чадаж байгаа учраас л танд буцаагаад өндөр өгөөж амлаж чадаж байгаа юм.

Хэрэв ББСБ банктай адилхан бага хүүтэй зээл өгдөг байсан бол танд өндөр хүү өгч чадахгүй дампуурах байсан. Тэгэхээр Өндөр хүү = Өндөр эрсдэлтэй зээлдэгч = Өндөр ашиг. Энэ гинжин хэлхээг ойлгох хэрэгтэй.

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ХАМГИЙН ТОМ АЮУЛ БУЮУ “ДААТГАЛГҮЙ БҮС”

Энэ хэсгийг та маш анхааралтай уншаарай. Итгэлцлийн үйлчилгээний хамгийн том сул тал энд бий.

Банк дампуурвал яах вэ? Монгол Улсад “Хадгаламжийн Даатгалын Корпораци” гэж байгууллага бий. Хэрэв таны мөнгө хийсэн Арилжааны банк дампуурвал төрөөс таны 20 сая төгрөг хүртэлх хадгаламжийг нөхөн төлж өгдөг. Энэ бол баталгаа.

ББСБ дампуурвал яах вэ? Харин ББСБ-ын Итгэлцлийн үйлчилгээнд ЯМАР Ч ДААТГАЛ БАЙХГҮЙ. Төр хариуцахгүй. Хэрэв таны сонгосон ББСБ муу ажиллаж, зээлүүд нь төлөгдөхгүй, дампуурлаа зарлавал та шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газрын үүдэнд дугаарлаж зогсох олон зуун нэхэмжлэгчийн нэг л болно. ББСБ-ын эд хөрөнгийг зарж борлуулаад, таны мөнгийг өгөхийг хичээнэ. Гэхдээ ихэнх тохиолдолд хөрөнгө оруулагчид мөнгөө бүрэн олж авч чаддаггүй, эсвэл олон жил хүлээдэг.

Тиймээс Итгэлцэл бол “Сул мөнгө”-өөр хийдэг тоглоом болохоос, “Амьдралын баталгаа”-ны мөнгөөр хийх зүйл биш юм.

ТАВДУГААР БҮЛЭГ: САЙН ББСБ-ЫГ ХЭРХЭН ТАНИХ ВЭ?

Гэхдээ бүх ББСБ эрсдэлтэй гэсэн үг биш. Монголд олон жил тогтвортой ажилласан, томоохон групп компаниудын охин ББСБ-ууд (Жишээ нь: Инвескор, ЛэндМН, Мобифинанс гэх мэт) бий. Тэд банктай өрсөлдөхүйц засаглалтай болсон.

Хэрэв та Итгэлцэл хийхээр шийдсэн бол дараах 3 зүйлийг заавал шалга:

1. Тусгай зөвшөөрөл (Лиценз): ББСБ бүр Итгэлцлийн үйлчилгээ эрхлэх эрхгүй байдаг. СЗХ-ноос “Итгэлцлийн үйлчилгээ” гэсэн тусгай зөвшөөрлийг нэмэлтээр авсан байх ёстой. Үүнийг нь оффис дээр нь очиж гэрчилгээн дээрээс нь, эсвэл СЗХ-ны вэбсайтаас шалгаарай.

2. Санхүүгийн чадвар ба Түүх:

   • Хэдэн жил ажиллаж байгаа вэ? (Шинэ байх тусмаа эрсдэлтэй).

   • Ар талд нь ямар компани, ямар эзэд байна вэ? (Том групп компани байвал найдвартай байх магадлал өндөр).

   • Тайлан балансаа олон нийтэд ил тавьдаг уу?

3. Хэт өндөр хүүгийн амлалт: Зах зээлийн дундаж хүү өнөөдөр ББСБ дээр 16%-20% орчим байна. Гэтэл хэн нэгэн танд “Жилийн 30% өгье”, “Сарын 3% өгье” гэж амлавал зугтаарай.

   • “Үнэгүй бяслаг зөвхөн хавханд байдаг.” Хэт өндөр хүү амлаж байна гэдэг нь тухайн ББСБ маш эрсдэлтэй зээл олгодог, эсвэл зүгээр л Понзи схем (Пирамид) байх магадлалтайг илтгэнэ.

ЗУРГААДУГААР БҮЛЭГ: ГЭРЭЭН ДЭЭР ЮУГ АНХААРАХ ВЭ?

Та мөнгөө өгөхдөө гарын үсэг зурдаг гэрээгээ уншдаг уу? Ихэнх хүн уншдаггүй. Гэтэл Итгэлцлийн гэрээн дээр таны хувь заяа шийдэгддэг.

Анхаарах зүйлс:

• Мөнгөө буцаан татах нөхцөл: “Би мөнгөө хугацаанаас нь өмнө авч болох уу?” Ихэнх ББСБ-ууд “Болохгүй” эсвэл “Хэрэв хугацаанаас нь өмнө авбал хүү бодож өгөхгүй, дээр нь торгууль авна” гэж заасан байдаг. Банк бол хүссэн үедээ мөнгөө аваад гарч болдог. ББСБ бол тийм биш. Учир нь таны мөнгө аль хэдийн Саруулд зээл болгоод оччихсон байгаа шүү дээ.

• Татвар: Итгэлцлийн орлогоос ч гэсэн Хувь хүний орлогын албан татвар (10%) суутгагддаг. Танд амласан 20% бол “Татварын өмнөх” дүн гэдгийг санаарай. Гар дээр 18% л ирнэ.

ДОЛДУГААР БҮЛЭГ: ИТГЭЛЦЛИЙН ОРЧИН ҮЕИЙН ХЭЛБЭРҮҮД

Технологи хөгжихийн хэрээр Итгэлцэл ч хувьсаж байна. Өмнө нь та Итгэлцэл хийхийн тулд заавал 10 сая, 20 сая төгрөгтэй байх ёстой байв. ББСБ-ууд “Багадаа 50 саяыг авна” гэж томордог байлаа.

Харин одоо Bond (Бонд) болон App-based Trust гарч ирсэн.

• Та гар утасны аппликейшн ашиглан 100,000 төгрөгөөр ч хамаагүй ББСБ-ын нээлттэй бонд, эсвэл итгэлцлийн бүтээгдэхүүн худалдаж авах боломжтой болсон.

• Энэ нь жирийн иргэдэд өндөр өгөөж хүртэх боломжийг нээж өгч байгаа ч, нөгөө л “Эрсдэл”-ээ мартмааргүй байна. Аппликейшн дээр гоё харагдаж байгаа ч цаанаа яг л адилхан бизнесийн эрсдэлтэй үйл ажиллагаа явж байгаа.

ДҮГНЭЛТ: ТАНЫ СОНГОЛТ ЮУ ВЭ?

Итгэлцлийн үйлчилгээ бол “Чөтгөр” биш, бас “Сахиусан тэнгэр” ч биш. Энэ бол санхүүгийн зах зээл дээр байдаг л нэг хэрэгсэл.

• Хэрэв танд яаралтай хэрэг болж магадгүй, алдаж болохгүй “Амьдралын мөнгө” байгаа бол БАНКИНД хадгал. Тайван нойрсох нь 5%-ийн илүү ашгаас үнэтэй.

• Хэрэв танд “Сул мөнгө” байгаа бол, эрсдэл даах чадвартай бол, инфляцаас мөнгөө хамгаалж илүү өгөөж хүртмээр байвал найдвартай, том ББСБ-ын ИТГЭЛЦЭЛ-ийг сонго.

Хамгийн гол нь: Бүх өндгөө нэг сагсанд бүү хий. Мөнгөнийхөө талыг банкинд, талыг нь ББСБ-д, эсвэл өөр хөрөнгө оруулалтад хуваарил. Энэ бол ухаалаг хөрөнгө оруулагчийн алтан дүрэм юм.

Танд хэрэгтэй дараагийн алхам: Та ойр дотны ББСБ-уудын вэбсайт руу ороод “Итгэлцэл” гэсэн цэсийг нь сонирхоод үзээрэй. Гэхдээ хүүг нь харахаасаа өмнө доор нь жижиг үсгээр бичсэн “Нөхцөл”-үүдийг, ялангуяа “Хугацаанаас өмнө цуцлах” нөхцөлийг нь заавал уншиж харьцуулалт хийгээрэй. Энэ нь танд бодит шийдвэр гаргахад тусална.