Оршил: Халаасан дахь хувьсгал
Та өнөөдөр өдрийн цайгаа ууж суухдаа утсаа гаргаж ирээд, ганцхан товч дараад л дансандаа мөнгө авчихлаа гэж бодъё. Энэ үйлдэл өнөөдөр бидний хувьд ус уух шиг энгийн зүйл болсон. Гэтэл ердөө арван жилийн өмнө энэ бол шинжлэх ухааны уран зөгнөлт кино шиг сонсогдох байсан гэвэл та итгэх үү?
Монгол Улс бол өргөн уудам газар нутагтай, хүн ам сийрэг суурьшсан орон. Гэвч бид дэлхийн санхүүгийн газрын зураг дээр нэг зүйлээрээ тод гэрэлтэж байна. Энэ бол Финтек (Fintech) буюу Санхүүгийн Технологийн хөгжил юм. Тэр дундаа Банк бус санхүүгийн байгууллага (ББСБ)-уудын хийсэн үсрэнгүй хөгжлөөрөө Монгол Улс Төв Азидаа төдийгүй бүс нутагтаа “Тэргүүлэгч” орны тоонд зүй ёсоор орж байна.
Энэ хувьсгал хэрхэн эхэлсэн бэ? “Ломбард”-ны хаалга татдаг байсан бид хэзээ, яаж “Аппликейшн”-ы эрин үед шилжчихэв? Энэ бол зүгээр нэг технологийн тухай биш, харин бидний амьдралын хэв маяг, сэтгэлгээний өөрчлөлтийн тухай түүх юм.
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: “ХАРАНХУЙ ҮЕ” БУЮУ 2016 ОНООС ӨМНӨХ АМЬДРАЛ
Цаг хугацааны хүрдээ жаахан ухраая. 2015 он. Иргэн Батад цалин буухаас өмнө 200,000 төгрөг яаралтай хэрэг боллоо. Түүнд ямар сонголт байсан бэ?
Тэр үед “Банк бус санхүүгийн байгууллага” гэдэг үг энгийн иргэдийн чихэнд “Ломбард”-тай агаар нэг сонсогддог байв. Бат мөнгө олохын тулд заавал биеэрээ очих ёстой. Ажлаасаа чөлөө авна. Түгжрэлд явсаар ББСБ-ын оффис дээр очно. Тэнд очоод юу болох вэ?
-
Бичиг цаасны овоолго: Анкет бөглөнө, иргэний үнэмлэхээ хувилуулна, хорооны тодорхойлолт авчирна.
-
Ичгүүртэй мэдрэмж: Зээлийн эдийн засагч түүнээс “Чи яагаад мөнгөгүй болчхов? Юу хийх гэж байгаа юм?” гэж байцаана.
-
Барьцаа хөрөнгө: Хамгийн хэцүү нь энэ. “Чамд барьцаалах юм байна уу? Машин, зурагт, гар утас?” Бат гар утсаа, эсвэл эхнэрийнхээ алтан ээмгийг ширээн дээр тавих хэрэгтэй болно.
Энэ процесс дор хаяж 2-3 цаг, заримдаа бүтэн өдөр болдог байв. Зээл авна гэдэг нь тухайн үед “Ядарсан хүний ажил”, сэтгэл зүйн хувьд дарамттай, цаг хугацаа идсэн үйл явц байсан юм. Санхүүгийн үйлчилгээ зөвхөн “Баячууд” эсвэл “Барьцаатай хүмүүс”-т л зориулагдсан мэт санагддаг байлаа.
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ: ХУВЬСГАЛЫН ТОХИО БУЮУ LENDMN-ИЙ ТЭСРЭЛТ
Гэтэл 2016-2017 оны үед Монголын санхүүгийн тэнгэрт цахилгаан цахих шиг нэгэн үйл явдал болов. Энэ бол “LendMN” аппликейшн зах зээлд нэвтэрсэн явдал байлаа.
Тэдний уриа маш энгийн бөгөөд зоримог байв: “Барьцаагүй, Хүүгүй, Цахим зээл”. Хүмүүс эхэндээ итгээгүй. “Яаж зүгээр утсаар мөнгө өгдөг юм? Луйвар байх аа” гэж хардаж байв. Гэхдээ эхний хүмүүс туршиж үзээд, 5-хан минутын дотор дансандаа мөнгө авахад нийгэм даяараа шоконд орсон гэхэд болно.
Энэ бол зүгээр нэг шинэ компани гарч ирсэн хэрэг биш байв. Энэ бол ПАРАДИГМЫН ӨӨРЧЛӨЛТ байлаа.
-
Оффис хэрэггүй болсон.
-
Эдийн засагчтай уулзах хэрэггүй болсон.
-
Хамгийн гол нь Барьцаа хөрөнгө түүх болон үлдсэн.
ЛэндМН-ий араас маш олон финтек компаниуд (Storepay, Pocket, Simple, Zeely г.м) төрөн гарч, Монгол Улс богино хугацаанд гар утас ашиглан санхүүгийн үйлчилгээ авдаг иргэдийн тоогоор дэлхийд дээгүүрт бичигдэх болсон юм.
ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ: AI SCORING БУЮУ “ДИЖИТАЛ ТАРХИ” ХЭРХЭН АЖИЛЛАДАГ ВЭ?
Одоо хамгийн сонирхолтой хэсэг рүүгээ орцгооё. Эдгээр аппликейшнууд яаж намайг “мөнгөө төлнө” гэдгийг мэдээд байна вэ? Би тэдэнд цалингийн тодорхойлолт өгөөгүй шүү дээ?
Уламжлалт банкууд хүнийг дүгнэхдээ зөвхөн “Орлого”-ыг нь хардаг байсан. Харин орчин үеийн ББСБ-ууд Хиймэл Оюун Ухаан (AI) болон Их Өгөгдөл (Big Data) ашиглан хүнийг “Зан төлөв”-өөр нь дүгнэдэг болсон. Үүнийг AI Scoring System гэж нэрлэдэг.
Энгийнээр тайлбарлавал, таны утас бол таны тухай бүхнийг мэддэг “Тагнуул” юм. Таныг аппликейшн татах үед “Зөвшөөрөх” (Allow) товч дарснаар та өөрийнхөө тухай мэдээллийг системд өгч эхэлдэг.
Хиймэл оюун ухаан таныг дараах байдлаар дүгнэдэг (Жишээ):
-
Хариуцлагын тест (Утасны төлбөр):
-
AI-ийн бодол: “Энэ хүн утасны төлбөрөө сар бүр яг хугацаанд нь төлдөг юм байна. Тэгэхээр зээлээ ч гэсэн хариуцлагатай төлөх магадлал өндөр.”
-
Эсрэгээрээ: “Энэ хүн дандаа утсаа хаалгаж байж төлдөг юм байна. Санхүүгийн сахилга бат муутай.”
-
-
Амьдралын хэв маяг (Байршил ба Дата):
-
AI-ийн бодол: “Энэ хүн өглөө 08:00 цагт нэг цэгээс хөдлөөд, 09:00 цагт өөр нэг цэгт (Ажил) очоод, орой 18:00 цагт буцдаг юм байна. Тогтмол ажилтай байх магадлалтай.”
-
AI-ийн бодол: “Датагаа дуусахаас нь өмнө цэнэглэдэг юм байна. Төлөвлөгөөтэй хүн байна.”
-
-
Нийгмийн хүрээлэл (Contacts):
-
Зарим систем таны утасны жагсаалтад байгаа хүмүүсийг (нэрийг нь биш, дугаарыг нь) шинжилдэг. Хэрэв таны харилцдаг хүмүүс зээлээ сайн төлдөг хүмүүс байвал таны үнэлгээ өснө. “Сайн хүнийг дагавал сарны гэрэл” гэдэг шиг.
-
Энэ бүх мянга мянган мэдээллийг Хиймэл оюун ухаан ердөө 1-3 секундийн дотор боловсруулаад: “Иргэн Бат бол 98% найдвартай хүн. Түүнд 500,000 төгрөгийн зээлийн эрх нээе” гэсэн шийдвэр гаргадаг. Энэ бол хүн хийж чадахааргүй хурд, боломж юм.
ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ШИНЭ БОЛОМЖУУД БУЮУ ДАВУУ ТАЛ
Финтек ББСБ-ууд гарч ирснээр Монголын нийгэмд ямар эерэг өөрчлөлтүүд гарав? Хамгийн том ялагчид бол өмнө нь банкны хаалгаар шагайх ч эрхгүй байсан хүмүүс юм.
1. Оюутан ба Залуучууд: Өмнө нь оюутанд хэн ч зээл өгдөггүй байв. Харин одоо “Pocket” зэрэг аппликейшнууд оюутныг ирээдүйтэй харилцагч гэж хараад, бага дүнгээр ч хамаагүй зээл олгож, санхүүгийн түүх үүсгэх боломж олгож байна.
2. Чөлөөт уран бүтээлчид (Freelancers): График дизайнер, зураач, хувиараа таксинд явдаг хүмүүс тогтмол цалингүй, нийгмийн даатгалгүй тул банк тэдэнд зээл өгдөггүй. Харин Финтек ББСБ тэдний дансны орлого, зан төлөвийг хараад зээл олгодог болсон.
3. Цаг хугацааны хэмнэлт: Хамгийн үнэтэй зүйл бол цаг хугацаа. ББСБ-ууд иргэдийн амьдралаас “Зээл хөөцөлдөх” гэдэг стресстэй ажлыг авч хаясан.
ТАВДУГААР БҮЛЭГ: СҮҮДЭРТ ТАЛ БУЮУ “ӨРИЙН ДАРАМТ”
Гэхдээ аливаа зоос хоёр талтай байдаг шиг, Финтек хувьсгалд ч харанхуй тал бий. Хэтэрхий амархан, хэтэрхий хурдан зээл авах боломж нь олон хүнийг, ялангуяа санхүүгийн мэдлэг дутмаг залуусыг “Хавх”-анд оруулж байна.
Зээлийн донтолт ба “Апп хэсэх” үзэгдэл: Мөнгө хэрэг болонгуут шууд утас руугаа ордог зуршилтай болчихсон хүмүүс олон байна.
-
“Лэнд”-ээс авсан зээлээ төлөхийн тулд “Симпл”-ээс зээл авна.
-
“Симпл”-ээ төлөхийн тулд “Покет”-оос авна. Ингэж явсаар нэг л өдөр бүх апп дээр “Хугацаа хэтэрсэн” гэдэг ангилалд орж, Монголбанкны хар жагсаалтад ордог.
20 настай залуу 5-6 аппликейшнээс зэрэг зээл аваад, нийтдээ 2-3 сая төгрөгийн өрөнд орчихсон, сарын орлого нь хүүгээ ч төлж дийлэхгүй болсон тохиолдлууд маш их байна. Энэ бол “Өрийн дарамт” (Debt Trap) юм. Технологи бидэнд эрх чөлөө өгсөн ч, бид өөрсдөө хариуцлагаа ухамсарлахгүй бол тэр технологи биднийг эргээд боомилж байна.
ЗУРГААДУГААР БҮЛЭГ: ИРЭЭДҮЙН ТӨСӨӨЛӨЛ
Монголын Финтек ББСБ-ууд цаашид хэрхэн хөгжих вэ? Бид дөнгөж эхлэл дээрээ байна.
-
Super App: Зөвхөн зээл биш, таны амьдралын бүх хэрэгцээг (Хоол захиалах, такси дуудах, кино үзэх, даатгал төлөх) нэг апп дотор багтаана. MonPay, Toki үүний эхлэлийг тавьж байна.
-
Хил дамнасан үйлчилгээ: Монголын финтек компаниуд Төв Ази (Киргиз, Казахстан) болон Зүүн Өмнөд Ази руу технологио экспортолж эхэллээ. Монгол залуусын бичсэн код өөр улсын иргэдэд зээл олгож байна.
-
Blockchain ба Crypto: Ирээдүйд ББСБ-ууд блокчейн технологи ашиглан хил хязгааргүй, бүр ч хурдан, шимтгэл багатай гүйлгээ хийдэг болно.
ДҮГНЭЛТ: УХААЛАГ ХЭРЭГЛЭГЧ БАЙХ НЬ
Монгол Улсын ББСБ-ын салбар “Ломбард”-наас “Хиймэл оюун ухаан” хүртэлх гайхалтай замыг ердөө 10-хан жилийн дотор туулжээ. Бид бүс нутагтаа Финтек хөгжлөөрөө бахархаж болно.
Гэвч технологи хэчнээн ухаалаг болсон ч, эцсийн шийдвэрийг ХҮН буюу ТА гаргадаг. AI таныг “Найдвартай” гэж дүгнэж болно. Харин та өөрийгөө “Би энэ зээлийг төлж чадах уу?” гэж дүгнэх ухаантай байх ёстой.
Финтек хувьсгал бидэнд “Хутга” өгсөн. Тэр хутгаар хоол хийж идэх үү (Амьдралаа дээшлүүлэх), эсвэл өөрийгөө зүсэх үү (Өрөнд орох) гэдэг нь гагцхүү таны гарт, таны ухаалаг сонголтод байна.
Танд хэрэгтэй нэмэлт алхам: Та яг одоо өөрийн утсан дээрх зээлийн аппликейшнуудынхаа “Notifications” (Мэдэгдэл)-ийг шалгаарай. Хэрэв өдөр бүр “Зээл аваач, мөнгө аваач” гэсэн мессеж ирж таныг уруу татаж байвал, хэрэггүй үедээ тэр мэдэгдлүүдийг хаах (Turn off) нь санхүүгийн сахилга батаа хадгалах энгийн боловч үр дүнтэй арга шүү.
