БАНК УУ, ЭСВЭЛ ББСБ УУ? САНХҮҮГИЙН ЗАМЫН УУЛЗВАР ДЭЭРХ СОНГОЛТ

Оршил: Бат, Дорж хоёрын түүх

Өнөөдөр Бат, Дорж хоёрт хоёуланд нь мөнгө хэрэгтэй болжээ. Бат бол төрийн албан хаагч, сар бүр тогтмол цалинтай, амьдрал нь тогтуун нэгэн. Түүнд байрны засвар хийх 20 сая төгрөг хэрэгтэй. Тэр яарсангүй. Харин Дорж бол “Нарантуул” зах дээр хувцас зардаг наймаачин. Түүнд Хятадаас яг одоо орж ирж буй “моод”-ны курткануудыг бөөндөж авах 5 сая төгрөг яг одоо, бүр яг өнөөдөр хэрэгтэй байна. Хэрэв өнөөдөр авч чадахгүй бол маргааш тэр барааг өөр хүн авчихна.

Бат Арилжааны банкийг зорилоо. Харин Дорж гар утсаа гаргаж ирээд ББСБ-ын аппликейшн руу орлоо. Тэд хоёулаа зөв сонголт хийсэн болов уу? Яагаад нэг нь бага хүүтэй банкийг сонгож байхад, нөгөө нь өндөр хүүтэй ББСБ-ыг сонгох болов? Энэ асуултын хариулт бол санхүүгийн боловсролын хамгийн чухал сэдвүүдийн нэг юм.

Бидний амьдралд мөнгөний хэрэгцээ гарах бүрд “Банк орох уу, ББСБ орох уу?” гэдэг салаа зам тулгардаг. Энэ сонголтыг зөв хийхийн тулд бид энэ хоёр байгууллагын мөн чанар, ялгаа, давуу болон сул талыг яг л автомашин худалдаж авах гэж байгаа мэт нарийн харьцуулж үзэх хэрэгтэй.

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: АВТОБУС БА ТАКСИ – ЭНГИЙН ЗҮЙРЛЭЛ

Энэ хоёр байгууллагын ялгааг хамгийн энгийнээр ойлгохын тулд “Нийтийн тээвэр” (Автобус) болон “Такси”-тай зүйрлэж болно.

Арилжааны банк бол “Автобус” юм. Автобус хямдхан (500 төгрөг). Энэ нь банкны бага хүүтэй ижил. Гэхдээ автобус таны хүссэн цагт ирэхгүй, та түүнийг хүлээх ёстой (Банкны шийдвэр гарахыг хүлээх). Автобус зөвхөн тогтсон буудал дээр зогсоно, та гэрээсээ буудал хүртэл алхах хэрэгтэй (Банкны хатуу шалгуур, бичиг баримт бүрдүүлэлт). Мөн автобус дүүрэн хүнтэй бол таныг суулгахгүй байж мэднэ. Гэхдээ л хямд, найдвартай.

ББСБ бол “Такси” юм. Такси үнэтэй (km нь 2000 төгрөг). Энэ нь ББСБ-ын өндөр хүүтэй ижил. Гэхдээ такси таныг дуудсан газар, дуудсан цагт чинь давхиад ирнэ (Хурдан шуурхай үйлчилгээ). Танд алхах шаардлага байхгүй, гэрээсээ гараад л сууна (Зөөлөн шалгуур, хялбар нөхцөл). Та мөнгөө л төлж чадвал такси таныг хаашаа ч хүргэж өгнө.

Тэгэхээр танд “Хямд үнэ” чухал уу, эсвэл “Хурд ба тав тух” чухал уу? гэдгээс л сонголт эхэлнэ.

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ: ТАВАН ҮЗҮҮЛЭЛТТЭЙ ТУЛААН

Одоо сэтгэл хөдлөлөө хойш тавиад, яг цаасан дээр буух бодит тоо баримт, нөхцөлүүдийг харьцуулж үзье. Энд бид шийдвэр гаргахад нөлөөлдөг үндсэн 5 хүчин зүйлийг авч үзнэ.

1. Хүү буюу Мөнгөний үнэ

• Банк: Жилийн 16-20% (Сарын 1.3-1.6%). Энэ бол зах зээл дээрх хамгийн хямд үнэ. Хэрэв та урт хугацаанд (1 жилээс дээш) мөнгө зээлэх гэж байгаа бол банкнаас өөр сонголт байхгүй гэж хэлж болно.

• ББСБ: Жилийн 30-50% ба түүнээс дээш (Сарын 2.5-4.5%). Банкнаас даруй 2-3 дахин үнэтэй. Урт хугацаанд төлбэл та авсан мөнгөнөөсөө ч их хүү төлөх эрсдэлтэй.

2. Хурд буюу Цаг хугацаа

• Банк: Удаан. Шинэ зээлдэгч бол дор хаяж 3-5 хоног, заримдаа 14 хоног хүлээнэ. Зээлийн хороо хуралдахыг хүлээнэ.

• ББСБ: Цахилгаан шиг хурдан. Аппликейшнээр бол 1 минут. Салбар дээр очвол 1 цаг. Өнөөдөр мөнгө хэрэгтэй бол ББСБ ялна.

3. Шалгуур буюу Босго

• Банк: Хатуу. “Өндөр босго”. Нийгмийн даатгал сүүлийн 6 сар тасралтгүй төлсөн байх, цалингийн орлого нотлох, өөр зээлгүй байх, шүүхийн маргаангүй байх гээд олон шалгууртай.

• ББСБ: Зөөлөн. “Намхан босго”. Зарим финтек ББСБ-ууд зөвхөн утасны дугаар, мессежийн түүх, байршил зэргийг л хардаг. Барьцаа хөрөнгө шаардахгүй байх нь элбэг.

4. Хэмжээ буюу Далайц

• Банк: Их. Та 100 сая, 500 сая, тэрбум төгрөгийн зээл хүсэж байвал зөвхөн Банк л гаргаж чадна. Ипотекийн зээл, том төслийн зээлийг ББСБ дийлэхгүй.

• ББСБ: Бага. Ихэвчлэн 50 мянгаас 50 саяын хооронд. Энэ нь хэрэглээний болон жижиг бизнесийн эргэлтэд зориулагдсан.

5. Харилцагч буюу Хэн үйлчлүүлдэг вэ?

• Банк: Тогтмол орлоготой, санхүүгийн сахилга баттай, тайлан тооцоо нь тодорхой хүмүүс.

• ББСБ: Банкны шалгуурт тэнцээгүй хүмүүс, эсвэл маш их яарсан бизнес эрхлэгчид, оюутнууд, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид.

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ: ЯАГААД ББСБ “ШУНАЛТАЙ” ЮМ БЭ? (ЭДИЙН ЗАСГИЙН НУУЦ)

Олон хүн ББСБ-ын эздийг “Ард түмнийг шулж байна, хүүгээ банк шиг болгооч” гэж шүүмжилдэг. Сэтгэл хөдлөлөөр харвал энэ зөв юм шиг боловч эдийн засгийн нүдээр харвал цаана нь бодит шалтгаан бий. ББСБ зүгээр л шуналдаа хөтлөгдөөд өндөр хүү тогтоодог хэрэг биш юм.

Үүнийг ойлгохын тулд “Талхны цех”-ийн жишээг авъя.

1. Эх үүсвэрийн өртөг буюу “Гурил”-ын үнэ

Банк болон ББСБ хоёулаа “Мөнгө” зардаг дэлгүүр юм. Гэхдээ тэд зарж буй мөнгөө (бараагаа) өөрсдөө хаанаас олж авдаг вэ гэдэг нь гол ялгаа юм.

• Банкны гурил (Хямд): Банк иргэдээс Хадгаламж татдаг. Иргэн Бат банкинд мөнгөө хадгалуулаад жилийн 12% хүү авдаг. Тэгэхээр Банк Батаас мөнгийг нь жилийн 12%-иар “худалдаж авч” байна гэсэн үг. Хямдхан олж авсан мөнгөө цааш нь 18%-иар зээлэхэд банк ашигтай ажиллана.

• ББСБ-ын гурил (Үнэтэй): ББСБ хадгаламж авах эрхгүй (Хуулиар хориотой). Тэгвэл тэд мөнгөө хаанаас олдог вэ?

  • Эздийн өөрийн мөнгө.

  • Арилжааны банкнаас зээл авна (Банк тэдэнд 18-20%-иар зээлнэ).

  • Хөрөнгийн бирж дээр Бонд гаргана (Жилийн 18-20% хүү амлаж хөрөнгө оруулагчдаас мөнгө босгоно).

Та харж байна уу? ББСБ-ын “Гурил” буюу мөнгө олж ирж байгаа зардал нь аль хэдийн 20% орчим болчихсон байна. 20%-иар олж ирсэн мөнгөө 18%-иар зээлүүлбэл тэд дампуурна. Тиймээс тэд үйл ажиллагааны зардал, эрсдэлээ нэмээд цааш нь 30-40%-иар зээлэхээс өөр аргагүй болдог.

2. Эрсдэлийн зардал буюу “Муудсан алим”

Та алим зардаг гэж бодъё.

• Банк: Зөвхөн хамгийн сайн, тансаг зэрэглэлийн алим зардаг дэлгүүр. Тэд худалдан авагч бүрийг нэг бүрчлэн шалгаж, зөвхөн найдвартай хүнд зээл өгдөг. Тиймээс тэдний зээл “муудах” (төлөгдөхгүй байх) эрсдэл маш бага.

• ББСБ: Тэд банканд гологдсон хүмүүст үйлчилдэг. Орлого нь тогтмол биш, өмнө нь зээлээ хугацаа хэтрүүлж байсан хүмүүс энд ирдэг.

ББСБ-аас зээл авсан 10 хүний 1 нь зээлээ төлөхгүй алга болох магадлалтай гэж бодъё. Тэгвэл ББСБ тэр алдагдлаа нөхөхийн тулд бусад 9 хүний төлөх хүүг бага зэрэг нэмэх шаардлагатай болдог. Үүнийг “Эрсдэлийн шимтгэл” (Risk Premium) гэж нэрлэдэг. Өндөр эрсдэлтэй бизнес хийж байгаа тул өндөр өгөөж шаарддаг нь зах зээлийн хууль юм.

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ХЭЗЭЭ АЛИЙГ НЬ СОНГОХ ВЭ? (ШИЙДВЭР ГАРГАХ ЛАВЛАХ)

Одоо онол ярихаа болиод, яг амьдрал дээрх нөхцөл байдлуудад зөвлөгөө өгье.

Нөхцөл А: Та байр авах гэж байна, машин авах гэж байна.

• Сонголт: Заавал БАНК.

• Шалтгаан: Энэ бол том дүнтэй, урт хугацааны зээл. Та 50 сая төгрөгийг ББСБ-ын 3% (сарын) хүүгээр авбал сард зөвхөн хүүнд нь 1.5 сая төгрөг төлнө. Энэ бол сүйрэл. Банкны 1.2%-иар авбал 600 мянга. Ялгаа нь асар их. Тэвчээртэй байж, бичиг баримтаа бүрдүүлээд банк руу яв.

Нөхцөл Б: Таны бизнес гацаанд орлоо, эсвэл алтан боломж гарлаа.

• Сонголт: ББСБ.

• Шалтгаан: Оршилд гарсан Доржийн жишээ. Тэр 5 сая төгрөгийг ББСБ-аас аваад, хүүнд нь 200 мянган төгрөг төлсөн ч хамаагүй, цаана нь курткаа зараад 2 саяын ашиг хийх гэж байна. Хэрэв тэр банкийг 14 хоног хүлээсэн бол куртка ч үгүй, ашиг ч үгүй үлдэх байсан. Бизнест “Алдагдсан боломжийн өртөг” гэж айхтар зүйл бий. Заримдаа хурд нь хүүгээсээ үнэтэй байдаг.

Нөхцөл В: Цалин буухаас өмнө мөнгө дууслаа, хоол хүнс авах хэрэгтэй байна.

• Сонголт: Финтек ББСБ (App), гэхдээ маш болгоомжтой.

• Шалтгаан: 50,000 төгрөгийн төлөө банк орох утгагүй. Аппликейшн амархан. Гэхдээ үүнийг зуршил болгож болохгүй. Энэ бол зөвхөн “Гал унтраах” арга юм.

ДҮГНЭЛТ

Банк болон ББСБ нь бие биеэ үгүйсгэдэг дайснууд биш, харин бие биеэ нөхдөг түншүүд юм.

• Банк бол “Эдийн засгийн нуруу”. Тогтвортой, урт хугацааны хөгжлийг санхүүжүүлдэг.

• ББСБ бол “Эдийн засгийн судас”. Цус (мөнгө) очихгүй байгаа захын хэсгүүдэд хүрч, эргэлтийг хангадаг.

Иргэн таны хувьд “Аль нь муу вэ?” гэж асуухын оронд “Миний одоогийн нөхцөл байдалд аль нь тохирох вэ?” гэж асуух нь зөв юм. Хэрэв танд хугацаа байгаа бол, хэрэв танд боломж байгаа бол үргэлж бага хүүтэй Банкийг зорь. Харин цаг хугацаа таны эсрэг зогсож байгаа үед, эсвэл боломж таныг хүлээхгүй үед ББСБ гэдэг “моторт завь”-нд сууж, зорьсон газартаа хурдан хүрээрэй. Гэхдээ зардлаа тооцохоо мартуузай!

Танд хэрэгтэй нэмэлт алхам: Та яг одоо өөрийнхөө утсан дээр зээлийн тооцоолуур (Loan Calculator) нээгээд 1 сая төгрөгийг Банкны хүүгээр (1.4%), ББСБ-ын хүүгээр (3.5%) бодож үзээрэй. Зөрүү нь жижиг мөнгөн дээр бага харагдах ч, 10 сая болоод ирэхэд ямар аймшигтай зөрүү гарч байгааг нүдээрээ харах нь танд санхүүгийн сахилга бат суулгах болно.