АМЬДРАЛЫН СОНГОЛТ: ХЭН, ХЭЗЭЭ ББСБ-ЫГ ЗОРИХ ЁСТОЙ ВЭ? (Кейс шинжилгээ)

Оршил: Санхүүгийн уулзвар дээрх шийдвэр

Бидний амьдрал бол тэр чигтээ сонголт юм. Өглөө юу идэхээс эхлээд орой хэдэн цагт унтах хүртэл бид шийдвэр гаргасаар байдаг. Гэхдээ эдгээрээс хамгийн чухал, бидний ирээдүйд шууд нөлөөлдөг шийдвэр бол “Санхүүгийн сонголт” билээ.

Мөнгө хэрэгтэй болсон үед бидний өмнө хоёр том зам зурайдаг. Нэг нь дардан боловч урт, шалгуур өндөртэй “Арилжааны банк” гэдэг зам. Нөгөө нь бартаатай, өндөр өртөгтэй боловч маш хурдан зорьсон газарт хүргэдэг “Банк Бус Санхүүгийн Байгууллага (ББСБ)” гэдэг зам.

Аль замаар нь явах вэ? Энэ асуултад “Ганц зөв хариулт” байхгүй. Харин “Таны нөхцөл байдалд тохирох хариулт” л гэж бий. Заримдаа ББСБ-ыг сонгох нь ухаалаг алхам болдог бол, заримдаа энэ нь санхүүгийн амиа хорлолттой дүйцэхүйц алдаа болдог.

Үүнийг илүү тодорхой болгохын тулд Улаанбаатар хотод амьдарч буй Болд, Сараа гэх хоёр өөр ертөнцтэй хүмүүсийн бодит түүхээр аялж, тэдний шийдвэрт дүн шинжилгээ хийцгээе.

КЕЙС А: ОЮУТАН БОЛД – ТЕХНОЛОГИЙН ДАВУУ ТАЛЫГ АШИГЛАСАН НЬ (УХААЛАГ СОНГОЛТ)

Нөхцөл байдал: Хүсэл ба Хясал

Болд бол МУИС-ийн 3-р курсийн оюутан. Тэр хичээлийнхээ хажуугаар кофе шопт цагийн ажил хийж, сардаа 600,000 – 800,000 төгрөгийн орлого олдог. Гэхдээ түүнд нийгмийн даатгал төлдөг албан ёсны гэрээ байхгүй, зүгээр л гараас гарт цалингаа авдаг.

Хичээлийн шинэ улирал эхлэхэд Болдод маш том асуудал тулгарав. Түүний хуучин зөөврийн компьютер нь гацаад, бие даалтаа хийхэд хэцүү болжээ. Түүнд график дизайны программ ажиллуулах хүчин чадалтай, шинэ компьютер яаралтай хэрэгтэй болов. Дэлгүүрт очиж үзэхэд түүнд таалагдсан загвар нь 2,400,000 төгрөгийн үнэтэй байлаа.

Болд шууд л Хаан банк руу гүйж оров. Эдийн засагч: “Та нийгмийн даатгал төлдөг үү?” Болд: “Үгүй, гэхдээ би цагийн ажил хийдэг, сардаа орлоготой.” Эдийн засагч: “Уучлаарай, нийгмийн даатгалгүй бол бид хэрэглээний зээл өгөх боломжгүй.”

Банкны хаалга түүний өмнө хаагдлаа. Тэр 2.4 сая төгрөгийг цуглуулахын тулд бүтэн 4-5 сар юу ч идэхгүй мөнгөө хураах хэрэгтэй болно. Гэтэл хичээл нь хүлээхгүй.

Шийдэл: “Хуваагаад төлөх” (BNPL) үйлчилгээ

Болд найзаасаа “Storepay”, “Pocket Zero” зэрэг үйлчилгээний талаар сонсов. Тэр судалж үзээд дараах шийдвэрийг гаргалаа.

1. Гар утсандаа Storepay татав.

2. Цахим дэлгүүрээс 2,400,000 төгрөгийн компьютерээ сонгов.

3. Төлбөрийн нөхцөл: Урьдчилгаа төлөхгүй, эсвэл багахан хэмжээгээр төлөөд, үлдэгдлийг нь 4 хувааж, хүүгүйгээр төлөх.

Тэр компьютерээ шууд гар дээрээ авлаа. Түүний төлөх хуваарь:

• 9-р сар: 600,000₮

• 10-р сар: 600,000₮

• 11-р сар: 600,000₮

• 12-р сар: 600,000₮ Нийт төлсөн дүн: 2,400,000₮. Хүү: 0₮.

Шинжилгээ: Яагаад энэ ухаалаг сонголт вэ?

1. Санхүүгийн хүртээмж: Банк түүнийг “Гологдол” гэж үзсэн бол, Финтек ББСБ түүнийг “Ирээдүйтэй харилцагч” гэж харсан. Тэд Болдын утасны дата хэрэглээ, төлбөрийн түүхэнд үндэслэн итгэл хүлээлгэсэн.

2. Тэг хүү (0% Interest): Болд ББСБ-аас зээл авсан мөртлөө ямар ч хүү төлсөнгүй. Энэ бол орчин үеийн ББСБ-ын хамгийн том давуу тал. (ББСБ ашгаа компьютер зарсан дэлгүүрээс шимтгэл хэлбэрээр авдаг).

3. Амьдралын чанар: Болд хичээлээ хоцрохгүй, чанартай компьютер дээр даалгавраа хийж, магадгүй түүгээрээ илүү их мөнгө олох боломжтой болсон.

Дүгнэлт: Болд ББСБ-ын бүтээгдэхүүнийг өөрийн орлогод тааруулж, ямар ч илүү зардалгүйгээр асуудлаа шийдэж чадсан тул энэ бол “Төгс кейс” юм.

КЕЙС Б: ХУДАЛДААЧИН САРАА – ЗАЛХУУРЛЫН ТӨЛӨӨС (ЭРСДЭЛТЭЙ СОНГОЛТ)

Нөхцөл байдал: Шунал ба Тэвчээргүй байдал

Сараа бол Нарантуул зах дээр гутал зардаг туршлагатай наймаачин. Түүнд лангуу бий, бас “Приус-40” машин бий. Намар болж, өвлийн гутлын захиалга өгөх цаг иржээ. Хятадад нэгэн шинэ загварын гутал трэнд болж, түүнийг л амжиж авчрахгүй бол өрсөлдөгч нартаа “алуулна” гэдгийг Сараа мэдэрлээ.

Түүнд бараа татах 5,000,000 төгрөг дутав. Сараа уг нь Хаан банкны харилцагч, дансны хуулга нь боломжийн. Гэхдээ тэр банк руу очихоос төвөгшөөв. “Өө, тэр банк чинь ядаргаа, бөөн бичиг цаас, оочер дараалал. 14 хоног хүлээж байтал нөгөө гутал нь зарагдаад дуусна” гэж бодоод, захын үүдэнд байрлах “Машин барьцаалсан шуурхай зээл” гэсэн хаягтай ББСБ руу оров.

Шийдэл: Өндөр хүүтэй шуурхай зээл

ББСБ-ын ажилтан түүний машиныг хараад, “За эгч ээ, танд шууд 5 саяыг өгье. Гэхдээ манай хүү сарын 4%, хугацаа нь 6 сар. Машинаа унаад явж болно, бичиг баримтыг нь манай нэр дээр шилжүүлнэ” гэв. Сараа “За за, хурдан л бүтвэл болоо” гээд гарын үсэг зурж, 5 сая төгрөгөө аваад Эрээн рүү явлаа.

Тооцоолол: Нүдэнд харагдаагүй алдагдал

Одоо Сараагийн гаргасан шийдвэрийг тооны машин дээр бодож үзье. Энэ бол ихэнх хүмүүсийн хардаггүй “далд үнэн” юм.

• Зээлийн дүн: 5,000,000₮

• ББСБ-ын Хүү: Сарын 4% = Жилийн 48% (4% x 12 сар)

• Банкны Хүү (байсан бол): Сарын 1.6% = Жилийн 19.2%

6 сарын хугацаанд төлөх хүүгийн зөрүү:

1. Хэрэв Банкнаас авсан бол: Тэр 6 сарын хугацаанд нийтдээ ойролцоогоор 450,000 төгрөг хүүнд төлөх байв.

2. ББСБ-аас авсан тул: Тэр 6 сарын хугацаанд нийтдээ ойролцоогоор 1,200,000 төгрөг хүүнд төлнө.

Зөрүү: Сараа зөвхөн залхуурсанаасаа болж 750,000 төгрөгийг салхинд хийсгэчихлээ! Энэ 750,000 төгрөг бол түүний зарж болох байсан 15 хос гутлын ашиг юм. Тэр 15 хос гутлыг зүгээр л ББСБ-ын эзэнд “бэлэглэчихсэн” гэсэн үг.

Үр дүн ба Эрсдэл: Сараа гутлаа авчирсан ч, энэ жил дулаахан байсан тул гутал нь сайн зарагдсангүй. Гэтэл ББСБ-ын хүү өдөр бүр гүйж байна.

• Сар бүр тэр үндсэн зээл + хүүгээ төлөхийн тулд бараг 1 сая төгрөг олох ёстой.

• Орлого муутай сар таарвал тэр зээлээ төлж чадахгүй.

• ББСБ 2 сар хүлээгээд машиныг нь хурааж авах эрсдэл үүснэ.

• 5 саяын барааны төлөө 20 саяын үнэтэй машинаа алдах нь “Тэнэг” эрсдэл юм.

Дүгнэлт: Сараагийн хувьд энэ бол маш муу сонголт байлаа. Түүнд барьцаа хөрөнгө (Машин) байсан, бизнесийн орлого байсан. Тэр жаахан тэвчээртэй байж, бичиг баримтаа бүрдүүлээд банканд хандсан бол ашгаа өөртөө үлдээх байв.

ХАРЬЦУУЛСАН ДҮГНЭЛТ: ХЭЗЭЭ АЛЬ ЗАМААР НЬ ЯВАХ ВЭ?

Дээрх хоёр кейсээс бид юу ойлгож болох вэ? ББСБ бол “Сайн” эсвэл “Муу” зүйл биш. Энэ бол зүгээр л ХЭРЭГСЭЛ (Tool). Алхыг хадаас хадахад ашиглавал сайн, хуруугаа цохивол муу байдагтай ижил.

Хэн, хэзээ ББСБ-ыг сонгох ВЭ? (Ногоон гэрэл) ✅

1. Бага дүнтэй, богино хугацааны хэрэгцээ: Цалин буухаас өмнөх 100k – 500k төгрөгийн хэрэгцээ. (Лэнд, Симпл г.м)

2. Хүүгүй худалдан авалт (BNPL): Зөөврийн компьютер, утас, тавилга авахдаа дэлгүүрийн үнээр нь, ямар ч хүү нэмэхгүйгээр хувааж төлөх боломж байвал. (Storepay, Pocket Zero)

3. Алдагдсан боломжийн өртөг хэт өндөр үед: Хэрэв та одоо л 5 саяар бараа татахгүй бол 10 саяын ашгаа алдах гээд байгаа бол. Энэ тохиолдолд өндөр хүү төлсөн ч цаана нь ашигтай үлдэнэ гэж тооцсон бол.

4. Банкны шалгуурт тэнцэхгүй хүмүүс: Оюутан, чөлөөт уран бүтээлч, тогтмол бус орлоготой хүмүүс.

Хэн, хэзээ ББСБ-ыг сонгох ЁСГҮЙ ВЭ? (Улаан гэрэл) ❌

1. Том дүнтэй зээл (10 саяас дээш): Хүүгийн дарамт таныг сөхрүүлнэ.

2. Урт хугацааны зээл (1 жилээс дээш): Жилийн 48-60%-ийн хүү төлнө гэдэг бол та үндсэн мөнгөө нугалж төлнө гэсэн үг.

3. Ашиг нь тодорхойгүй бизнест: Хэрэв таны бизнесийн ашиг (Marign) 20-30% байхад зээлийн хүү чинь 40% байвал та алдагдалтай ажиллана.

4. Зөвхөн “Залхуурсандаа”: Банкны материал бүрдүүлэхээс залхуурч өндөр хүүтэй зээл авах нь санхүүгийн сахилга батгүй хүний шинж.

ТӨГСГӨЛ: САНХҮҮГИЙН ДАРХЛАА

Эрхэм уншигч та, дараагийн удаа мөнгө зээлэх шаардлага гарах үед Болд, Сараа хоёрыг санаарай. Гар утсан дээрх “Зээл авах” товчийг дарах нь амархан. Гэхдээ тэр товчийг дарахын өмнө “Би энэ мөнгийг аваад яаж төлөх вэ? Хэр их хүү төлөх вэ? Өөр хямд хувилбар байна уу?” гэж өөрөөсөө заавал асуугаарай.

Ухаалаг хүн мөнгийг “зарц”-аа болгодог, харин ухаангүй хүн мөнгөний “боол” нь болдог. Та ББСБ-ыг өөртөө ашигтайгаар ажиллуулдаг “Эзэн” нь байх болтугай.

Танд хэрэгтэй нэмэлт алхам: Та яг одоо өөрийнхөө машиныг, эсвэл үнэтэй хөрөнгийг ББСБ-д барьцаалсан зээлтэй бол гэрээгээ гаргаж ирээд хараарай. Сарын хүү нь хэд байна? Жилээр үржүүлээд үз. Хэрэв жилийн 30-40%-иас давсан байвал та яаралтай банканд хандаж, “Зээл шилжүүлэх” (Refinancing) буюу ББСБ-ын өндөр хүүтэй зээлийг банкны бага хүүтэй зээлээр солих боломжийг судлаарай. Энэ ганц алхам танд сая сая төгрөг хэмнэж мэднэ шүү.