Оршил: 10 жилийн өмнөх ба Одоо
Та нүдээ аниад арваад жилийн өмнөх үеийг нэг санах гээд оролдоорой. Танд яаралтай мөнгө хэрэг боллоо, эсвэл цалин буутал 3 хоног үлдчихээд байхад халаас хоосорчихлоо. Та яадаг байсан бэ? Магадгүй таньдаг хүн рүүгээ утас цохино, эсвэл ломбард руу алтан ээмгээ бариад гүйнэ. Арай “соёлтой”-гоор шийдье гэвэл банк руу очно. Гэхдээ банк руу очно гэдэг бүтэн өдрийн ажил. Ажлаасаа чөлөө авна, урт дараалалд зогсоно, олон хуудас цаас бөглөнө, эдийн засагчийн царайг харна. “Таны нийгмийн даатгал дутуу байна”, “Барьцаа хөрөнгө хүрэхгүй байна” гэх мэт үгсийг сонсоод урам хугарч буцна.
Харин одоо нүдээ нээ. Өнөөдөр танд мөнгө хэрэг болвол яадаг вэ? Та буйдан дээрээ хэвтэж байгаад, эсвэл автобусанд явж байгаад л гар утсаа гаргаж ирнэ. Дэлгэцээ хэд товшино. “Пин” кодоо хийнэ. Ердөө 10-хан секундийн дараа “Танд зээл олгогдлоо” гэсэн мессеж ирж, дансанд чинь мөнгө орно. Хэнтэй ч уулзсангүй, хэнд ч царай алдсангүй, ганц ч цаас бөглөсөнгүй. Энэ бол ид шид биш. Энэ бол ФИНТЕК (Fintech) буюу Санхүү (Finance) ба Технологи (Technology)-ийн нэгдэл юм.
Бидний өдөр тутмын хэрэглээ болсон LendMN, Storepay, MonPay, Pocket зэрэг аппликейшнууд яг үнэндээ “Технологийн хувцас өмссөн ББСБ-ууд” юм. Тэд бол тоосгоор биш, “Код”-оор баригдсан санхүүгийн байгууллагууд билээ.
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ҮЛ ҮЗЭГДЭГЧ ОФФИС
Төмөр хаалга vs Сервер
Уламжлалт ББСБ эсвэл Банк ямар байдгийг бид мэднэ. Том байшин, хуягласан хаалга, дүрэмт хувцастай ажилчид, сейф, цаас, принтерийн дуу… Энэ бүхэн асар их зардалтай. Байрны түрээс, цахилгаан, дулаан, ажилчдын цалин гээд л.
Гэтэл “Финтек” ББСБ-уудад энэ бүхэн байхгүй. Тэдний “Оффис” бол таны гар утас. Тэдний “Эдийн засагч” бол компьютерын сервер дээр ажиллаж буй Программ хангамж (Algorithm). Ийм учраас л тэд банкны салбар ажиллуулдаггүй. Тэдний салбар бол интернэт. Тэдний ажлын цаг бол 24/7. Шөнө дунд байсан ч, амралтын өдөр байсан ч “Код” унтдаггүй, “Код” амрах өргөдөл өгдөггүй. Тиймээс та шөнийн 3 цагт ч зээл авч чаддаг болсон хэрэг.
Энэхүү технологид суурилсан ББСБ-ууд нь зардлаа хэмнэснээрээ зээлийн шийдвэрийг хурдан гаргах, шимтгэлийг багасгах, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх боломжийг олж авсан юм.
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ: ХИЙМЭЛ ОЮУН УХААН – ШИНЭ ЦАГИЙН “ЭДИЙН ЗАСАГЧ”
Та “ЛэндМН” эсвэл “Симпл” дээр анх бүртгүүлэхэд танаас цалингийн тодорхойлолт нэхдэггүй. Тэгвэл тэд намайг мөнгөө төлнө гэдгийг яаж мэдээд байна вэ? Тэд зөн билэгтэй юм уу?
Үгүй ээ, тэд таныг “судалдаг”. Гэхдээ хүн биш, Хиймэл Оюун Ухаан (Artificial Intelligence) таныг судалдаг. Таныг аппликейшныг татаж аваад, “Зөвшөөрөх” товчийг дарах тэр мөчөөс эхлэн “Их өгөгдөл” (Big Data) цугларч эхэлдэг.
Технологийн “Тархи” таныг хэрхэн дүгнэдэг вэ?
-
Таны утасны хэрэглээ: Та утасны төлбөрөө сар бүр цагтаа төлдөг үү? Датагаа дуусангуут нь авдаг уу? (Энэ нь таныг санхүүгийн чадвартай эсэхийг харуулна).
-
Байршил: Та өдөр бүр нэг газраа (ажил руугаа) явдаг уу? (Энэ нь таныг тогтмол ажилтай, найдвартай хүн гэдгийг илтгэнэ).
-
Харилцаа: Таны утасны жагсаалтад хэдэн хүн байна? Та нийгмийн идэвхтэй хүн мөн үү?
-
Банкны хуулга (Open Banking): Сүүлийн үед банкуудтай холбогдоод таны дансны орлого, зарлагыг автоматаар уншдаг болсон.
Энэ олон мянган мэдээллийг Хиймэл оюун ухаан хэдхэн секундийн дотор боловсруулаад: “Энэ хүн 98% найдвартай. Түүнд 500,000 төгрөг зээлүүлж болно” гэсэн шийдвэрийг гаргадаг. Хэрэв та өмнө нь зээлээ хугацаанд нь төлж байгаагүй бол систем “Энэ хүн эрсдэлтэй, зээл өгөхгүй” эсвэл “Эхлээд 50,000 төгрөг өгөөд шалгая” гэж шийднэ. Энэ бүхнийг хүн оролцохгүйгээр, зөвхөн код л хийдэг.
ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ: ЗАХ ЗЭЭЛ ДЭЭРХ ТОГЛОГЧИД БА ТЭДНИЙ ОНЦЛОГ
Монголд Финтек ББСБ-ууд борооны дараах мөөг шиг олширсон. Гэхдээ тус бүрдээ өөр өөрийн гэсэн онцлог, “заль”-тай. Тэднийг энгийнээр тайлбарлая.
1. LendMN – Анхдагч “Мөс хагалагч” Монголд анх удаа “Барьцаагүй, хүүгүй (шимтгэлтэй), цахим зээл” гэдэг ойлголтыг нэвтрүүлсэн газар. Тэдний гол зарчим бол “Хурд”. Цалингаас цалингийн хооронд гардаг жижиг нүхнүүдийг (50к – 2 сая хүртэл) нөхөх зориулалттай. Тэд уламжлалт банкууд “Жижиг байна” гээд голдог байсан тэр орон зайг эзэлсэн.
2. Storepay – “Хуваагаад төл, Хүү бүү төл” Энэ бол маш сонирхолтой загвар. Тэд танд бэлэн мөнгө өгдөггүй. Харин таны худалдан авалтыг санхүүжүүлдэг. Жишээ: Та “Gobi” дэлгүүрээс 400,000 төгрөгийн ноолууран цамц авмаар байна. Гэхдээ шууд төлөхөд хэцүү. Та Storepay-ээр дамжуулан авбал, танаас ямар ч хүү авахгүй. Та зүгээр л 400,000 төгрөгөө 4 хуваагаад (сар бүр 100,000) төлнө. Асуулт: Тэгвэл Storepay яаж ашиг олдог вэ? Хариулт: Тэд дэлгүүрээс нь шимтгэл авдаг. Дэлгүүр бараагаа зарж байгаадаа баяртай байгаа тул Storepay-д тодорхой хувь (жишээ нь 5%) төлдөг. Ингэснээр хэрэглэгч хожиж, дэлгүүр хожиж, ББСБ хожиж буй загвар юм. Үүнийг дэлхий даяар BNPL (Buy Now, Pay Later) гэж нэрлэдэг.
3. MonPay ба Pocket – “Супер Апп”-ын төлөөх тулаан Эдгээр аппликейшнууд зөвхөн зээл өгөхөө больсон. Тэд таны гар утас дахь “Түрийвч” болохыг хүсэж байна. Та MonPay-ээр зээл авна, утасны төлбөрөө төлнө, киноны тасалбар захиална, найз руугаа мөнгө шилжүүлнэ, дэлгүүрт QPay уншуулна. “Pocket” ч ялгаагүй, дэлгүүр хэсэх, хоол захиалах гээд бүгдийг нэг дор багтаасан. Тэдний цаад зорилго бол таныг банкны аппликейшн руу оруулахгүйгээр, бүх санхүүгийн хэрэгцээг өөрсдөөрөө дамжуулах явдал юм.
ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ТЕХНОЛОГИЙН ДАВУУ ТАЛ БА НИЙГМИЙН НӨЛӨӨ
Финтек ББСБ-ууд зүгээр нэг мөнгөний машин биш, нийгэмд маш том өөрчлөлт авчирсан.
1. Санхүүгийн хүртээмж (Financial Inclusion): Хөдөө суманд мал маллаж байгаа Дорж ахад банкны салбар хол. Тэр зээл авахын тулд сумын төв орж, мотоциклоороо бензин шатаах хэрэгтэй болдог байв. Одоо тэр уулан дээр сүлжээтэй газар гараад л, “Лэнд”-ээсээ өвс тэжээлийн мөнгөө шийдэж байна. Технологи орон зайг үгүй хийсэн.
2. Зээлийн түүх бүтээх: Өмнө нь оюутнууд, тогтмол цалингүй хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид зээлийн түүхгүй тул банкнаас хэзээ ч зээл авч чаддаггүй байв. Финтек аппууд тэдэнд бага багаар зээл өгч, түүх үүсгэх боломж олгосон. Энэ түүхээ сайн бүрдүүлбэл ирээдүйд ипотекийн зээл авахад ч нэмэр болно.
3. Бэлэн мөнгөний хэрэглээг багасгах: Аппликейшнээр дамждаг мөнгө дандаа цахим байдаг. Энэ нь далд эдийн засгийг багасгаж, бүх зүйл ил тод болоход тусалдаг.
ТАВДУГААР БҮЛЭГ: СҮҮДЭРТ ТАЛ БУЮУ АНХААРАХ ЗҮЙЛС
Гэхдээ технологи бүхнийг шийддэг “Шидэт саваа” биш. Энд ч гэсэн болгоомжлох зүйлс бий.
1. Хэт амархан зээл – Өрийн дарамт: Зээл авах нь хэтэрхий амархан (ганц товч дараад л) болсон нь зарим хүмүүсийг, ялангуяа залуучуудыг санхүүгийн сахилга батгүй болгож байна. “Аа, зүгээр л авчихъя, дараа нь болно биз” гэж бодоод олон аппликейшнаас зэрэг зээл авдаг. Эцэст нь цалин буухад бүгд татаад, гар дээрээ юу ч үгүй үлдэх, цаашлаад өрөнд унах эрсдэл маш өндөр байна. Технологи таныг “уруу татах” маш хүчтэй зэвсэг болж чадна. Таны утас руу “Танд онцгой эрх үүслээ, мөнгө авах уу?” гэсэн гоё мэдэгдэл ирэхэд татгалзах хэцүү шүү дээ.
2. Хувийн мэдээллийн аюулгүй байдал: Та аппликейшн суулгахдаа “Зөвшөөрөх” гэдгийг уншилгүй дардаг уу? Финтек компаниуд таны утасны маш олон мэдээллийг (Contacts, Call logs, Location) авч байдаг. Хэдийгээр тэд СЗХ-ны хяналтад байдаг ч, кибер халдлагад өртвөл таны мэдээлэл алдагдах эрсдэл үргэлж бий. Тиймээс зөвхөн албан ёсны, нэр хүндтэй аппуудыг ашиглах хэрэгтэй.
3. Техникийн саатал: “Сүлжээ уначихлаа”, “Сервер гацчихлаа”. Та дэлгүүрт кассны өмнө зогсож байхад апп чинь ажиллахгүй бол яах вэ? Технологид 100% найдаж болохгүй, үргэлж бэлэн мөнгө эсвэл карттай явах хэрэгтэйг энэ нь сануулдаг.
ЗУРГААДУГААР БҮЛЭГ: ИРЭЭДҮЙ ХААШАА ЯВЖ БАЙНА ВЭ?
Финтек ББСБ-уудын ирээдүй үнэхээр сонирхолтой харагдаж байна.
Хил хязгааргүй төлбөр тооцоо: Удахгүй та Монголынхоо MonPay эсвэл SocialPay-ээр Солонгост очоод GS25 дэлгүүрт тооцоо хийдэг болно. (Зарим нь аль хэдийн эхэлсэн). Валют солиулах шаардлагагүй, систем автоматаар хөрвүүлнэ.
Блокчейн ба Крипто: Ирээдүйд ББСБ-ууд блокчейн технологи ашиглан илүү хямд зардлаар, илүү найдвартай гүйлгээ хийдэг болно. Магадгүй таны зээлийн гэрээ “Ухаалаг гэрээ” (Smart Contract) болж хувирна.
Хувийн санхүүгийн зөвлөх: Хиймэл оюун ухаан улам хөгжсөнөөр таны апп танд зүгээр нэг зээл өгөх биш, зөвлөгөө өгдөг болно. “Дорж оо, чи энэ сард кофенд хэт их мөнгө үрлээ. Одоо жаахан хэмнэхгүй бол сарын сүүлээр мөнгөгүй болох нь байна шүү” гэж таны утас танд сануулах цаг ойрхон байна.
ДҮГНЭЛТ
“LendMN”, “Storepay”, “Pocket” зэрэг нь зүгээр нэг утасны программууд биш ээ. Эдгээр нь Монголын санхүүгийн системийг үндсээр нь өөрчилж буй “Дижитал хувьсгалын цэргүүд” юм.
Тэд банкны хүнд суртлыг халж, санхүүгийн үйлчилгээг ус, агаар мэт хүн бүрд хүртээмжтэй, хялбар болгож чадсан. Гэхдээ “Амархан олдох мөнгө” бүрийн ард хариуцлага байх ёстойг мартаж болохгүй.
Технологи биднийг хүлээдэггүй. Нэг л өдөр бид банк руу огт явахаа больж, бүх санхүүгийн амьдрал маань гарын алганд багтах гар утсан дотор л өрнөх болно. Тэр ирээдүй аль хэдийн хаалга тогшоод эхэлжээ. Та хаалгаа нээхэд бэлэн үү?
Танд хэрэгтэй нэмэлт алхам: Та утсан дээрээ байгаа аль нэг Финтек аппликейшн (Лэнд, Мони, Pocket г.м) руу ороод “Зээлийн эрхээ шалгах” биш, харин “Бонус оноо” эсвэл “Урамшуулал” гэсэн хэсгийг нь сонирхоод үзээрэй. Тэд зээлээс гадна таныг санхүүгийн мэдлэгтэй болгох, хөнгөлөлт эдлэх олон боломжийг нуусан байдаг шүү.
