Оршил: Амьдралын гэнэтийн эргэлтүүд ба Санхүүгийн “Түргэн тусламж”
Бидний амьдрал урьдчилан тааварлашгүй үйл явдлаар дүүрэн байдаг. Өглөө гэрээсээ гарахдаа инээмсэглэн гарсан ч орой нь гэнэт мөнгөний хэрэгцээнд орох үе бишгүй тохиолдоно. Магадгүй таны машин гэнэт эвдэрч, маргааш нь ажилдаа явах аргагүй болох, эсвэл олон жил уулзаагүй найзын тань хурим болж, бэлэг бэлдэх хэрэг гарах, эсвэл бизнес эрхэлдэг бол бараа тань гааль дээр ирчихээд татвараа төлөх мөнгө дутах гээд л. Яг энэ мөчид бидний толгойд хамгийн түрүүнд “Мөнгө хаанаас олох вэ?” гэсэн асуулт анивчдаг.
Хэрэв цаг хугацаа хангалттай байсан бол, хэрэв амьдрал яг л төлөвлөгөөний дагуу удаан үргэлжилдэг байсан бол бид бүгд Арилжааны банк руу очих байсан биз. Гэвч бодит амьдрал дээр банк гэдэг аварга том байгууллага бидний “яг одоо” гэсэн хэрэгцээнд тэр бүр хүрч үйлчилж чаддаггүй. Яг энэ орон зайд, бидний амьдралын хамгийн давчуу, яаралтай мөчүүдэд Банк Бус Санхүүгийн Байгууллага (ББСБ) хэмээх “Санхүүгийн түргэн тусламж” орж ирдэг юм.
ББСБ-ын хийдэг олон ажлаас хамгийн гол, хамгийн том, хүмүүсийн хамгийн сайн мэддэг зүйл бол яах аргагүй ЗЭЭЛ юм. Гэхдээ энэ нь зүгээр нэг мөнгө өгөх тухай биш, харин хэзээ, хэнд, ямар зорилгоор, хэр хурдан өгч байгаагаараа банкнаас тэс өөр ертөнц билээ. Ингээд ББСБ-ын зээлийн үйлчилгээний гурван гол багана болох Бичил зээл, Хэрэглээний зээл, Бизнесийн зээлийн ертөнцөөр хамтдаа аялцгаая.
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: БИЧИЛ ЗЭЭЛ БУЮУ “ХАЛБАГА” МӨНГӨНИЙ ГАЙХАМШИГ
Үл тоогдсон хэрэгцээ
Та банкны эдийн засагч дээр очоод “Надад найзын төрсөн өдөрт явах гэсэн юм, 50,000 төгрөг зээлээч” гэж хэлж байна гээд төсөөлөөд үз дээ. Эдийн засагч магадгүй таныг шоолж инээх байх, эсвэл гайхах байх. Банкны хувьд 50,000 төгрөг, 100,000 төгрөг гэдэг бол зээл гэж нэрлэхэд хэтэрхий жижиг дүн. Тэдний хувьд ийм бага мөнгөний төлөө материал бүрдүүлж, гэрээ байгуулж, данс нээх нь зардал нь орлогоосоо давсан ажил болдог.
Гэтэл жирийн оюутан, дөнгөж ажилд орсон залуу мэргэжилтэн, эсвэл цалингаа хүлээж суугаа жирийн иргэний хувьд тэр 50,000 төгрөг, 200,000 төгрөг гэдэг бол тухайн мөчид асар их үнэ цэнтэй мөнгө байдаг. Автобусны мөнгөгүй болох, утсаа цэнэглэх, оройн хоолоо авах гээд өдөр тутмын жижиг хэрэгцээнүүд биднийг байнга тойрч байдаг шүү дээ.
Технологи ба Итгэлцэл
Яг энэ “Банкны тоодоггүй жижиг орон зай”-г орчин үеийн ББСБ-ууд, тэр дундаа Финтек (Технологид суурилсан санхүүгийн үйлчилгээ) компаниуд олж харсан юм. Тэд: “Хүмүүст заавал сая саяар нь биш, зүгээр л цалин буутлаа хэрэглэх ‘халбага’ мөнгө хэрэгтэй байдаг юм байна” гэдгийг ойлгосон.
Ингээд “Бичил зээл” үүссэн түүхтэй. Та өнөөдөр гар утсаа гаргаж ирээд, аппликейшн татаад, ердөө 5 минутын дотор 100,000 төгрөг зээлж чадаж байна. Танаас барьцаа хөрөнгө шаардахгүй, таныг байраа, машинаа тавь гэхгүй. Зөвхөн таны өмнөх түүх, нийгмийн даатгал, утасны төлбөрөө хэрхэн төлдөг байсан мэдээлэлд үндэслэн хиймэл оюун ухаан таныг “Найдвартай хүн” гэж дүгнээд зээл өгч байгаа юм.
Амьдрал дээрх жишээ: Оюутан Батын түүх
Оюутан Бат амралтын өдрөөр хөдөө гэр лүүгээ явах гэтэл унааны мөнгө нь дуусчихжээ. Аав ээж нь маргааш мөнгө шилжүүлнэ гэсэн ч, унаа нь өнөөдөр хөдлөх гээд байдаг. Бат банк руу гүйх үү? Үгүй. Тэр гар утасныхаа “Лэнд” эсвэл “Симпл” зэрэг аппликейшн руу ороод 50,000 төгрөгийн зээл авна. Тэрээр маргааш нь аав ээжээсээ мөнгө ирэнгүүт зээлээ буцаагаад төлчихнө. Хүү нь магадгүй 500-хан төгрөг болно. Гэхдээ тэр 500 төгрөгийн хүүгээр Бат цаг хугацааг хожиж, гэртээ харих асуудлаа шийдэж чадлаа.
Энэ бол ББСБ-ын бичил зээлийн мөн чанар. Энэ нь ядуурал руу түлхэж буй хэрэгсэл биш (хэрэв зөв хэрэглэвэл), харин санхүүгийн урсгалыг тасалдуулахгүй байх “тосолгоо” юм. Банкны “том шүүлтүүр”-ээр гоожоод алга болдог тэр жижиг хэрэгцээнүүдийг ББСБ-ын бичил зээл тосч авдаг гэсэн үг.
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ: ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ЗЭЭЛ БУЮУ ЛИЗИНГИЙН СОЁЛ
Мөрөөдлийг ойртуулах нь
Бидний дараагийн зогсоол бол “Хэрэглээний зээл” буюу бидний ярьж заншсанаар “Лизинг” юм. Хүн бүр л сайхан амьдрахыг хүсдэг. Шинэ загварын гар утас барих, гэртээ том зурагттай болох, тухтай буйдан дээр суух, эхнэр/нөхөртөө гэнэтийн бэлэг барих хүсэл хүн бүрд бий.
Гэвч бодит байдал дээр Монгол хүний дундаж цалин тэр бүр хүссэн зүйлээ шууд бэлнээр нь худалдаж авахад хүрэлцдэггүй. Жишээ нь, сүүлийн үеийн iPhone утас 4-5 сая төгрөгийн үнэтэй байхад, сарын 1.5 сая төгрөгийн цалинтай залуу түүнийг авахын тулд бүтэн 3-4 сар юу ч идэж уухгүй мөнгөө цуглуулах хэрэгтэй болно. Энэ бол бараг боломжгүй зүйл. Тэгвэл мөрөөдлөө хойшлуулах уу? Эсвэл өөр арга байна уу?
Дэлгүүр доторх “Банк”
Та цахилгаан барааны дэлгүүр (жишээ нь, PC Mall, Next, TechZone) ороход лангуунуудын хажууханд ширээ тавьж суусан залуусыг хардаг байх. Тэд бол ББСБ-ын зээлийн мэргэжилтнүүд юм.
Арилжааны банкнаас хэрэглээний зээл авахын тулд та заавал цалингаа тухайн банкаар авдаг байх, нийгмийн даатгал төлдөг байх, өөр зээлгүй байх гэх мэт хатуу шалгууруудыг давах ёстой болдог. Мөн банкны салбар руу очиж, дугаарлаж, материал бүрдүүлэхэд дор хаяж 1-2 өдөр зарцуулна.
Харин ББСБ-ын лизинг бол “Хүслийг тэр дор нь биелүүлэх” зорилготой. Та дэлгүүрт орж ирээд, таалагдсан зурагтаа сонгоод, ББСБ-ын ажилтантай уулзахад ердөө 10-30 минутын дотор шийдвэр гарна. “Таны орлого боломжийн байна, та урьдчилгаа 10% төлөөд, үлдсэнийг нь 12 сарын хугацаанд хувааж төлөөрэй” гэсэн хариуг сонсоод та зурагтаа тэврээд гэртээ харих боломжтой.
Зээлийн цаад философи
Зарим хүмүүс “Лизинг бол өр, хүн өр тавьж ганган утас барих хэрэггүй” гэж шүүмжилдэг. Энэ нь нэг талаараа үнэн боловч, нөгөө талаараа энэ бол амьдралын чанарыг сайжруулах хэрэгсэл юм. Жишээ нь, угаалгын машин эвдэрчихсэн айл гараараа хувцсаа угааж цаг заваа алдаж байхын оронд, лизингээр шинэ машин аваад, тэр хэмнэсэн цагаа гэр бүлдээ, эсвэл ажилдаа зарцуулах нь эдийн засгийн хувьд илүү ашигтай байж мэднэ.
ББСБ-ууд хэрэглээний зээл олгохдоо тухайн барааг өөрийг нь барьцаа болгодог (фидуцийн гэрээ гэж нэрлэдэг). Энэ нь хэрэв та мөнгөө төлөхгүй бол утсаа, эсвэл зурагтаа буцааж өгнө гэсэн үг. Энэ уян хатан нөхцөл нь олон мянган өрхөд гэрийнхээ тавилгыг шинэчлэх, хүүхдийнхээ хичээлийн компьютерыг авах боломжийг олгож байна.
ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ: БИЗНЕСИЙН ЗЭЭЛ БУЮУ “МОТОРЫН ТОС”
Зах дээрх бодит түүх
Одоо хамгийн сонирхолтой, эдийн засагт хамгийн том нөлөө үзүүлдэг хэсэг рүү орцгооё. Энэ бол ЖДҮ (Жижиг Дунд Үйлдвэрлэл) болон бизнес эрхлэгчдэд олгодог зээл юм.
Нарантуул зах дээр хувцас зардаг наймаачин Туяа эгчийг төсөөлье. Туяа эгчид Хятадаас маш гоё загварын, хямдхан куртка их хэмжээгээр оруулж ирэх боломж олджээ. Тэр барааг одоо л татаж авахгүй бол улирал нь өнгөрчихнө, эсвэл өөр хүн авчихна. Түүнд яг одоо, бэлнээр 20 сая төгрөг хэрэгтэй байна. Түүний гар дээр 5 сая л байна.
Банкны 14 хоног vs ББСБ-ын 1 өдөр
Туяа эгч банкинд очвол юу болох вэ?
-
Банк түүнийг “Санхүүгийн тайлангаа авчир” гэнэ. Туяа эгчид албан ёсны баланс, орлогын тайлан байхгүй, тэр дэвтэр дээрээ л тооцоогоо хөтөлдөг.
-
Банк “Барьцаа хөрөнгө үнэлүүл” гэнэ. Түүний байрыг үнэлгээний компани очиж үзнэ.
-
Банкны зээлийн хороо хуралдана.
Энэ бүх процесс дор хаяж 14 хоног, заримдаа сар болно. 14 хоногийн дараа мөнгө нь гарсан ч, нөгөө гоё куртканууд нь зарагдаад дууссан, эсвэл өвөл дуусч хавар болсон байх болно. Туяа эгч ашгаа алдлаа.
Харин ББСБ-д очвол яах вэ? ББСБ-ын зээлийн эдийн засагч Туяа эгчийн лангуун дээр өөрөө очно. “Аан, та чинь өдөртөө ийм орлоготой юм байна, бараа нь ийм үнэтэй юм байна. Таныг энд олон жил сууж байгааг би мэднэ ээ” гээд түүний “Хар дэвтэр”-ийн тооцоог, бодит бизнесийн орчныг нь хараад л шийдвэрээ гаргана. Магадгүй өглөө нь хүсэлтээ өгөхөд үдээс хойш нь 15 сая төгрөг дансанд нь орно.
“Алдагдсан боломжийн өртөг” ба Өндөр хүү
Мэдээж ББСБ-ын зээлийн хүү банкнаас өндөр. Банк сарын 1.5% хүүтэй байхад ББСБ сарын 3.0% хүүтэй байж магадгүй. Туяа эгч яагаад өндөр хүүтэй мөнгө авдаг вэ? Тэр тэнэг болохоороо юу? Үгүй ээ. Тэр маш сайн тооцоотой бизнесмэн.
-
Хэрэв тэр банк хүлээгээд 14 хоног алдвал тэр 20 саяын бараанаас олох байсан 10 саяын ашгаа алдана.
-
Харин тэр ББСБ-аас өндөр хүүтэй мөнгө аваад, хүүнд нь илүү 200,000 төгрөг төлсөн ч гэсэн, цаг алдалгүй бараагаа татаад, цаана нь 9.8 саяын ашиг хийж үлдэж байна.
Үүнийг эдийн засагт “Алдагдсан боломжийн өртөг” гэж нэрлэдэг. Бизнесийн ертөнцөд “Мөнгөний үнэтэй, хямд”-аас илүү “Мөнгөний хурд” чухал байх үе зөндөө бий. ББСБ-ууд яг энэ хурдыг бизнес эрхлэгчдэд зардаг юм. Тэд банкны шалгуурт тэнцдэггүй, албан ёсны тайлан балансгүй ч бодитоор ажил хийж, мөнгө олж байгаа мянга мянган жижиг бизнес эрхлэгчдийг санхүүжүүлж, эдийн засгийн судсаар цус гүйлгэж байдаг “мотор” нь юм.
ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ЯАГААД ИЙМ ЯЛГААТАЙ БАЙДАГ ВЭ?
Одоо танд “Яагаад банк ийм удаан, харин ББСБ ийм хурдан юм бэ?” гэдэг асуулт төрж магадгүй.
Үүнийг маш энгийнээр тайлбарлая.
Банк бол “Хүний мөнгөний манаач”: Банкны зээлүүлж байгаа мөнгө бол банкны захирлын мөнгө биш. Тэр бол эмээгийн тэтгэврийн хадгаламж, аавын цалингийн хадгаламж буюу олон нийтийн мөнгө. Тийм учраас Банк эрсдэл гаргах эрхгүй. Тэд “Долоо хэмжиж, нэг огтлох” ёстой. Хэрэв зээлдэгч мөнгөө төлөхгүй бол хадгаламж эзэмшигчид хохирно. Тиймээс л тэд удаан шалгадаг.
ББСБ бол “Өөрийн мөнгөний эзэн”: Харин ББСБ бол иргэдээс хадгаламж авдаггүй (хуулиар хориотой). Тэд өөрсдийн эздийн гаргасан мөнгө, эсвэл гаднаас босгосон хөрөнгө оруулалтаар зээл олгодог. Хэрэв зээлдэгч мөнгөө төлөхгүй бол ББСБ-ын эзэн өөрөө л шатна. “Өөрийнхөө мөнгөөр эрсдэл үүрч байгаа” учраас тэд илүү зоригтой, илүү хурдан шийдвэр гаргаж чаддаг. Гэхдээ тэр эрсдэлээ нөхөхийн тулд, мөн мөнгөө илүү өндөр зардлаар олж ирдэг учраас хүү нь өндөр байдаг зүй тогтолтой.
ТӨГСГӨЛ: ЗӨВ ХЭРЭГЛЭЭ БОЛ ТҮЛХҮҮР
Эцэст нь дүгнэхэд, ББСБ-ын зээлийн үйлчилгээ гэдэг бол орчин үеийн эдийн засгийн салшгүй нэг хэсэг юм.
-
Бичил зээл: Биднийг мөнгөгүй үед гацсан газраас минь хөдөлгөдөг.
-
Хэрэглээний зээл: Бидний амьдралын тав тухыг ойртуулдаг.
-
Бизнесийн зээл: Жижиг бизнесүүдэд алтан боломжоо алдахгүй байхад тусалдаг.
Гэхдээ “Сайн юманд садаа мундахгүй” гэгчээр зээл гэдэг зүйл хоёр ирмэгтэй хутга гэдгийг мартаж болохгүй. ББСБ-ын зээл амархан бүтдэг, хурдан гардаг нь сайхан ч, хэрэв та тооцоогүй хандаж, хэрэггүй зүйлд (тансаг хэрэглээ, зугаа цэнгэл) өндөр хүүтэй зээл авбал энэ нь таныг санхүүгийн намагт унагах аюултай.
Тиймээс уншигч танд захихад, ББСБ-ыг “Яаралтай тусламжийн хайрцаг” гэж харж байгаарай. Үнэхээр шаардлагатай, цаг хугацаатай уралдсан үед хэрэглэхэд хамгийн үр дүнтэй. Харин өдөр тутмын талх тариагаа авахдаа байнга зээл ашиглах нь эрүүл бус санхүүгийн шинж шүү. Санхүүгийн “Моторт завь”-аа зөв жолоодож, хүссэн эрэгтээ аюулгүй хүрэхийг ерөөе.
Танд хэрэгтэй нэмэлт алхам: Та бизнес эрхэлдэг бол, эсвэл ирээдүйд бизнес хийхээр төлөвлөж байгаа бол өөрийн бизнесийн орлого зарлагыг “Хар дэвтэр” дээр биш, ядаж Excel програм дээр эсвэл энгийн аппликейшн ашиглан хөтөлж сураарай. Хэдийгээр ББСБ тайлан нэхдэггүй ч, ирээдүйд та томорч, банкнаас бага хүүтэй зээл авах үед энэ түүх тань “Алтан виз” болох болно шүү.
