Оршил: Мөсөн уулын орой
Та хотын гудамжаар алхаж явахдаа “ББСБ” гэсэн хаягийг өдөрт хэдэн удаа хардаг вэ? Магадгүй тоолж баршгүй олон биз ээ. Тэр хаягийг хараад таны толгойд хамгийн түрүүнд юу буудаг вэ? Ихэнх хүмүүсийн хувьд хариулт нь маш энгийн байдаг: “Аан, энэ нөгөө гар утас лизингээр өгдөг газар”, эсвэл “Машин барьцаалж зээл олгодог газар л байна шүү дээ”.
Бидний нийтлэг ойлголтоор Банк бус санхүүгийн байгууллага (ББСБ) гэдэг нь ердөө л мөнгө зээлүүлдэг “Түргэн тусламж”-ийн цэг шиг төсөөлөгддөг. Мэдээж, зээл олгох нь тэдний үндсэн үйл ажиллагааны нэг мөн боловч энэ нь мөсөн уулын зөвхөн орой хэсэг нь юм. Хэрэв та ББСБ-ыг зөвхөн зээл олгогч гэж харж байгаа бол та ухаалаг гар утсыг зөвхөн “ярьдаг утас” гэж ашиглаж байгаатай ижил, түүний олон талт боломжийг бүрэн ашиглаж чадахгүй байна гэсэн үг.
Үнэн хэрэгтээ ББСБ-ууд бол зээлээс хамаагүй өргөн хүрээтэй, санхүүгийн олон төрлийн үйлчилгээг цогцоор нь үзүүлдэг “Санхүүгийн супермаркет” болж хөгжсөн байдаг. Өнөөдөр бид тэрхүү “Зээлээс хэтэрсэн ертөнц”-өөр аялж, ББСБ-ууд өөр ямар шидтэй болохыг нээцгээе.
Нэг. Валютын арилжаа буюу “Найман шарга”-ын нууц
Та гадаад явахдаа, эсвэл гадаадаас бараа захиалахдаа доллар, юань хаанаас авдаг вэ? Ихэнх хүмүүс банк руу биш, ханш арай ашигтай байдгийг нь бодоод валют арилжааны цэгүүдийг зорьдог. Тэгвэл таны үйлчлүүлж буй тэр цэгүүдийн ихэнх нь албан ёсны тусгай зөвшөөрөлтэй ББСБ-ууд байдаг гэдгийг мэдэх үү?
Банкууд валютын ханшийг хатуу тогтоосон байдаг бол ББСБ-ууд зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлтэд тулгуурлан илүү уян хатан ханш санал болгож чаддаг. Тэд зөвхөн бэлэн мөнгө солихоос гадна, томоохон бизнес эрхлэгчдэд зориулан их хэмжээний валютыг богино хугацаанд, ашигтай ханшаар хөрвүүлж өгөх үйлчилгээг үзүүлдэг. Тэгэхээр ББСБ бол зөвхөн “мөнгө зээлүүлэгч” биш, бас “мөнгө хөрвүүлэгч” юм.
Хоёр. Факторинг буюу “Мөнгөө хүлээх зовлонгүй” амьдрал
Энэ үг их сонин, бас хэцүү сонсогдож магадгүй. Гэхдээ цаад утга нь маш энгийн бөгөөд бизнес эрхлэгчдэд амин чухал үйлчилгээ юм. Үүнийг энгийн жишээгээр тайлбарлая.
Иргэн Болд тавилга үйлдвэрлэдэг цехтэй гэж бодъё. Тэр нэг том компанид 50 сая төгрөгийн ширээ сандал хийж нийлүүлжээ. Гэтэл нөгөө том компани нь “Манайх санхүүжилтээ хүлээж байна, таны мөнгийг 3 сарын дараа шилжүүлье” гэв. Болдод яг одоо ажилчдынхаа цалинг тавих, дараагийн материалын мөнгө хэрэгтэй байдаг. Гэтэл мөнгө нь 3 сарын дараа орж ирнэ. Болд яах вэ?
Яг энэ үед ББСБ-ын “Факторинг” (Factoring) буюу “Авлага худалдаж авах” үйлчилгээ гарч ирнэ. Болд ББСБ дээр очоод нөгөө том компаниас мөнгө авах ёстой падаан, гэрээгээ үзүүлнэ. ББСБ түүнийг нь шалгаад, “За, бид таны авах ёстой 50 сая төгрөгийн авлагыг худалдаж авъя. Гэхдээ шимтгэлээ хасаад танд яг одоо 45 сая төгрөг бэлнээр өгье. Харин 3 сарын дараа нөгөө компани чинь манайд мөнгөө төлчихнө” гэж санал болгоно.
Болд зөвшөөрнө. Тэр 5 сая төгрөг алдаж байгаа ч, 3 сар хүлээж дампуурахын оронд, яг одоо бэлэн мөнгөтэй болж, ажлаа үргэлжлүүлэх боломжтой болж байна. Энэ бол зээл биш, энэ бол бизнесээ аврах санхүүгийн ухаалаг хэрэгсэл юм. Үүнийг ББСБ-ууд маш сайн хийдэг.
Гурав. Итгэлцэл буюу “Мөнгийг өсгөх ухаан”
Бид өмнө нь ББСБ хадгаламж авдаггүй гэж ярьсан. Тэгвэл “Итгэлцэл” гэж юу вэ? Энэ нь хадгаламжтай төстэй харагдавч, хууль зүйн хувьд өөр ойлголт юм.
Банкинд мөнгөө хадгалуулах үед та зүгээр л мөнгөө даатгаж байгаа хэрэг. Харин ББСБ-тай “Итгэлцлийн гэрээ” байгуулна гэдэг нь та “Миний энэ мөнгийг аваад, зах зээл дээр эргэлдүүлж, ашиг олоод, олсон ашгаасаа надад хуваалцаарай” гэж хөрөнгө оруулалт хийж байна гэсэн үг.
Итгэлцлийн үйлчилгээний хүү нь банкны хадгаламжийн хүүнээс ихэвчлэн өндөр байдаг. Яагаад гэвэл эрсдэл нь арай өндөр. ББСБ таны мөнгийг аваад төсөл хөтөлбөрүүд, бизнесүүдэд хөрөнгө оруулж, тэндээсээ өгөөж хүртдэг. Санхүүгийн мэдлэгтэй, сул чөлөөт мөнгөтэй хүмүүсийн хувьд ББСБ-ын итгэлцлийн үйлчилгээ нь хөрөнгөө өсгөх сонирхолтой хувилбар болдог. Гэхдээ энд “Хадгаламжийн даатгал”-д хамрагддаггүй гэдгийг санах хэрэгтэй.
Дөрөв. Цахим төлбөр тооцоо ба Технологийн шийдэл
Та өнөөдөр дэлгүүрт ороод QPay уншуулах, эсвэл SocialPay, MonPay ашиглан мөнгө шилжүүлэхдээ үүнийг зөвхөн банкууд хийдэг гэж бодож байна уу? Үгүй ээ. Орчин үеийн олон “Финтек” аппликейшнүүдийн ард ББСБ-ууд ажиллаж байдаг.
Монголбанкнаас зөвшөөрөл авсан ББСБ-ууд цахим мөнгө гаргах, төлбөр тооцооны үйлчилгээ үзүүлэх эрхтэй болсон. Энэ нь таныг заавал банкны урт дараалалд зогсохгүйгээр, утаснаасаа хэдхэн секундийн дотор төлбөрөө төлөх, шимтгэлгүй мөнгө шилжүүлэх, бүр олон улс руу гуйвуулга хийх боломжийг олгож байна. ББСБ-ууд технологийн хувьд маш хурдтай хөгжиж, банкны системийг “хөгшин, удаан” харагдуулах хэмжээнд хүрчээ.
Тав. Зөвлөх үйлчилгээ ба Хөрөнгө оруулалт
Зарим томоохон ББСБ-ууд зөвхөн мөнгө өгөхөөс гадна “Ухаан” өгдөг. Жижиг дунд бизнес эрхлэгчдэд бизнесээ хэрхэн өргөжүүлэх, санхүүгээ хэрхэн зөв удирдах, татварын тайлангаа яаж гаргах талаар мэргэжлийн зөвлөгөө өгдөг.
Тэд заримдаа ирээдүйтэй стартап компаниудад зээл өгөхөөс гадна, хувьцааг нь худалдаж авах замаар хөрөнгө оруулалт хийж, хамтран эзэмшигч болж бизнесийг нь босгох тохиолдол ч бий.
Дүгнэлт: Таны гарт буй “Швейцар хутга”
Ингээд харахаар ББСБ гэдэг маань ганцхан үйлдэлтэй “алх” биш, харин олон төрлийн багажтай “Швейцар хутга” шиг санхүүгийн цогц байгууллага ажээ.
Тэд:
-
Мөнгө хэрэгтэй үед зээл өгдөг (Зээл),
-
Мөнгө илүүдсэн үед өсгөж өгдөг (Итгэлцэл),
-
Гадаад явахад валют сольж өгдөг (Валют арилжаа),
-
Бизнес гацахад авлагыг нь мөнгө болгодог (Факторинг),
-
Төлбөр төлөхөд хурд нэмдэг (Цахим төлбөр).
Энгийн иргэн та ББСБ-ын энэ олон талт үйлчилгээг мэддэг байх нь санхүүгийн эрх чөлөөнд хүрэх замд тань нэгэн том давуу тал болох болно. Зөвхөн “Утасны лизинг” гэдэг цонхоор харахаа больж, цаадах том ертөнцийг нь ашиглаж сурцгаая.
