Компаниуд хөрөнгө босгохдоо хөрөнгө оруулагчдад энгийн хувьцаа болон давуу эрхтэй хувьцаа гэсэн хоёр үндсэн төрлийн өмчлөлийн эрхийг санал болгодог. Хөрөнгө оруулагч худалдаж авч буй хувьцааныхаа төрлөөс хамааран өөр өөр эрх, үүрэгтэй болдог.
9.1 – Энгийн Хувьцаа (Common Shares)
Энгийн хувьцаа нь компанийн өмчлөлийг илэрхийлэх хамгийн түгээмэл хэлбэр бөгөөд МХБ дээр арилжаалагддаг нийт хувьцааны дийлэнх хувийг эзэлдэг.
-
Өмчлөлийн Эрх: Энгийн хувьцаа эзэмшигч нь компанийн жинхэнэ эзэн (хувь нийлүүлэгч) болж, компанийн ашиг болон эд хөрөнгийн үлдэгдэлд хувь хүртэх үлдэгдэл эрхтэй байдаг.
-
Саналын Эрх: Эзэмшигч нь Хувьцаа Эзэмшигчдийн Хуралд оролцож, санал өгөх (ихэвчлэн нэг хувьцаанд нэг санал) эрхтэй. Энэ нь Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлийн гишүүдийг сонгох, компанийн томоохон шийдвэрүүдэд нөлөөлөх боломжийг олгодог.
-
Эрсдэл ба Өгөөж: Энгийн хувьцаа нь хамгийн өндөр эрсдэлтэй боловч, компанийн өсөлтөөс хамааран хязгааргүй өсөлтийн потенциалтай байдаг.
9.2 – Давуу Эрхтэй Хувьцаа (Preference Shares)
Давуу эрхтэй хувьцаа нь зээлийн хэрэгсэл (бонд) болон энгийн хувьцааны завсрын шинж чанартай. Монголд “Эрдэнэс Монгол” компанийн хувьцааг иргэдэд олгох зэргээр томоохон төрийн хөтөлбөрүүдэд ашиглаж байсан жишээ бий.
-
Ногдол Ашгийн Давуу Эрх: Давуу эрхтэй хувьцаа эзэмшигчид нь тогтоосон хувь хэмжээний тогтмол ногдол ашгийг (Fixed Dividend) энгийн хувьцаа эзэмшигчдээс өмнө авах эрхтэй.
-
Хөрөнгийн Давуу Эрх: Компани дампуурч, татан буугдах үед үлдсэн хөрөнгийг хуваарилахдаа зээлдүүлэгчид болон бонд эзэмшигчдийн дараа, энгийн хувьцаа эзэмшигчдээс өмнө хөрөнгөө нэхэмжлэх эрхтэй.
-
Саналын Эрхгүй: Ерөнхийдөө давуу эрхтэй хувьцаа саналын эрхгүй байдаг. Иймээс компани үүсгэн байгуулагчид болон том хувь нийлүүлэгчид хяналтаа алдахгүйгээр хөрөнгө босгох боломжтой болдог.
📜 Давуу Эрхтэй Хувьцааны Төрлүүд (Онцгой эрхүүд)
Монголын хуулиар давуу эрхтэй хувьцааг компани өөрийн дүрмэндээ тусгаж, дараах нэмэлт нөхцөлтэйгээр гаргаж болно:
-
Хуримтлуулах (Cumulative): Хэрэв компани тухайн жилд ногдол ашиг төлж чадаагүй бол дараагийн жилүүдэд нөхөн төлөх үүрэг хүлээдэг.
-
Хөрвөх (Convertible): Тодорхой хугацаа, нөхцөлийн дагуу тухайн хувьцааг энгийн хувьцаа болгон хөрвүүлэх боломжтой.
-
Оролцоотой (Participating): Тогтмол ногдол ашгаа авсны дараа компанийн үлдэгдэл ашгийн хуваарилалтад энгийн хувьцаа эзэмшигчдийн хамт оролцох эрхтэй.
9.3 – Энгийн ба Давуу Эрхтэй Хувьцааны Хамгийн Гол Ялгаа
| Шалгуур | Энгийн Хувьцаа | Давуу Эрхтэй Хувьцаа |
| Саналын Эрх | 🗳️ Саналын эрхтэй. Компанийн үйл ажиллагаанд нөлөөлнө. | ❌ Саналын эрхгүй (онцгой тохиолдолд үүсдэг). |
| Ногдол Ашиг | Тогтмол бус. Компанийн ашгаас, ТУЗ-ийн шийдвэрээр хамгийн сүүлд авна. | Тогтмол хувь хэмжээтэй. Энгийн хувьцаа эзэмшигчээс өмнө авна. |
| Эрсдэл | Өндөр. Компанийн бүх өр төлбөрийн дараа үлдэгдлийг авна. | Бага. Энгийн хувьцаа эзэмшигчээс түрүүлж, тогтмол ногдол ашиг авдаг. |
| Өсөлтийн Потенциал | Өндөр. Компанийн үнэ цэнэ өсөхөд хувьцааны ханш хязгааргүй өснө. | Хязгаарлагдмал. Үнэ нь зээлийн хүүтэй төстэй, харьцангуй тогтвортой. |
Түлхүүр Ойлголт: Хэрэв та удаан хугацааны өсөлт, ханшийн өгөөж болон хяналт хүсвэл энгийн хувьцааг сонгоно. Хэрэв та тогтвортой орлого (ногдол ашиг) болон бага эрсдэл (татан буугдах үед) хүсвэл давуу эрхтэй хувьцааг сонгох нь зүйтэй.
