Хөрөнгийн зах зээл дээр хувьцаа худалдах эсвэл худалдан авах үйл явцыг захиалга өгөх гэж нэрлэдэг. Монгол Улсад хөрөнгө оруулагч хувьцааг Монголын Хөрөнгийн Бирж (МХБ)-ээр дамжуулан, Брокер/Дилер Компани-ийн тусламжтайгаар арилжаалдаг. Захиалга нь үндсэндээ хоёр төрөлтэй байдаг.
14.1 – Захиалгын Үндсэн Төрлүүд
1. Зах Зээлийн Үнээр Захиалах (Market Order)
Зах зээлийн үнээр захиалах (Market Order) нь хувьцааг тухайн агшинд зах зээл дээр байгаа хамгийн сайн үнээр нэн даруй худалдан авах эсвэл худалдах захиалга юм.
-
Онцлог: Энэ захиалгын гол зорилго нь гүйцэтгэл (худалдах/худалдан авах үйлдэл) бөгөөд үнэ биш. Захиалга нь МХБ-ийн системд ормогцоо нөгөө талын (худалдах/худалдан авах) захиалгатай шууд холбогдож, гүйлгээ хийгддэг.
-
Давуу тал: Хэрэв та ямар нэгэн хувьцааг нэн даруй авах эсвэл зарах шаардлагатай бол энэ захиалга хамгийн хурдан гүйцэтгэлтэй.
-
Эрсдэл (Монголын Нөхцөлд): Зах зээлийн захиалга нь ихэвчлэн хөрвөх чадвар багатай хувьцаанууд дээр эрсдэлтэй байдаг. Хэрэв зах зээлийн гүн (Market Depth) нимгэн байвал таны захиалга таны төсөөлснөөс хавьгүй өндөр (худалдан авах) эсвэл хавьгүй доогуур (худалдах) үнээр гүйцэтгэгдэж болно.
Жишээ: Та нэгж нь 1,000₮-ийн үнэтэй А компанийн 1,000 ширхэг хувьцааг зах зээлийн үнээр худалдан авах захиалга өглөө. Гэвч 1,000₮-өөр ердөө 500 ширхэг л байсан бөгөөд үлдсэн 500 ширхэг нь 1,050₮-өөр худалдагдаж дууслаа. Таны нийт худалдан авалтын дундаж үнэ 1,025₮ болж, таныг таамаглаагүй үнийн зөрүү үүсгэж болзошгүй.
2. Хязгаарлагдмал Үнээр Захиалах (Limit Order)
Хязгаарлагдмал үнээр захиалах (Limit Order) нь таны хүссэн хувьцааг тодорхой үнээр эсвэл түүнээс илүү сайн үнээр худалдан авах, эсвэл худалдахыг хүссэн захиалга юм.
-
Онцлог: Энэ захиалгын гол зорилго нь үнэ бөгөөд гүйцэтгэл биш. Хэрэв таны тогтоосон үнэ эсвэл түүнээс илүү сайн үнэ зах зээл дээр гараагүй бол захиалга гүйцэтгэгдэхгүй.
-
Давуу тал: Та өөрийн хүссэн үнийг баталгаажуулж, зах зээлийн хэлбэлзлээс үүдэх гэнэтийн үнийн эрсдэлээс (Market Order-ийн үед үүсдэг) өөрийгөө хамгаална.
-
Сул тал: Захиалга тань хэзээ ч гүйцэтгэгдэхгүй байх эрсдэлтэй. Хэрэв хувьцааны үнэ таны тогтоосон хязгаарт хүрэхгүй бол та тухайн боломжийг алдана.
Жишээ: Та 1,000₮-өөр арилжаалагдаж буй Б компанийн хувьцааг 980₮-өөр худалдан авах Limit Order тавилаа. Хэрэв хувьцааны ханш 980₮-д хүрэхгүй бол таны захиалга хүлээлтийн горимд байх бөгөөд хувьцааг худалдаж авахгүй. Хэрэв 980₮-д хүрсэн тохиолдолд захиалга шууд гүйцэтгэгдэнэ.
14.2 – Захиалга Холбох (Matching) Үйл Явц
Таны захиалга (Market эсвэл Limit) брокероор дамжин МХБ-ийн арилжааны системд орж ирмэгц дараах үйл явц явагдана:
-
Захиалгын Ном (Order Book): МХБ нь худалдах, худалдан авах бүх Limit Order-уудыг үнийн түвшнээр нь жагсаасан Захиалгын Ном-ыг хөтөлдөг. Худалдан авах захиалга нь хамгийн өндөр үнээр, худалдах захиалга нь хамгийн доод үнээр эхэлж жагсаагддаг.
-
Гүйлгээ Үүсэх:
-
Market Order нь: Захиалгын Ном дээрх хамгийн сайн (хамгийн хямд худалдах эсвэл хамгийн өндөр худалдан авах) үнэ дээрх Limit Order-уудтай нэн даруй холбогддог.
-
Limit Order нь: Хэрэв таны Limit Order-ийн үнэ Захиалгын Ном дээрх аль нэг Limit Order-ийн үнэтэй тохирч байвал (эсвэл түүнээс илүү сайн байвал) шууд гүйлгээ үүснэ. Хэрэв тохирохгүй бол таны захиалга Захиалгын Ном дээр нэмэгдэж, гүйцэтгэл хүлээдэг.
-
14.3 – Дүгнэлт: Хөрвөх Чадвар Бага Зах Зээлд
Монголын хөрөнгийн зах зээл дээр зарим компанийн хувьцааны хөрвөх чадвар бага байдаг тул:
-
Market Order-ийг ашиглахдаа маш болгоомжтой байх хэрэгтэй. Учир нь үнийн гэнэтийн хэлбэлзэлд өртөх эрсдэл өндөр.
-
Limit Order-ийг ашиглах нь үнийн эрсдэлийг хянах хамгийн сайн арга юм. Энэ нь танд хүссэн үнээрээ худалдаа хийх баталгаа өгдөг.
