Хөрөнгө оруулагчид хувьцааг янз бүрийн шалгуураар ангилдаг. Ингэснээр тухайн хувьцааны эрсдэл, өгөөж, компанийн тогтвортой байдлыг илүү сайн ойлгож, өөрийн хөрөнгө оруулалтын багцыг зөв бүрдүүлэх боломжтой болдог.
Монголын Хөрөнгийн Зах Зээл дээр хувьцааг ангилах гурван үндсэн аргачлал байдаг.
8.1 – Ангилал 1: Зах Зээлийн Үнэлгээгээр (Market Capitalization)
Энэ нь хувьцааг компанийн нийт зах зээлийн үнэлгээгээр ангилах хамгийн түгээмэл арга юм. Зах зээлийн үнэлгээг дараах томьёогоор тооцдог:
Монголын нөхцөлд “том” компани гэдэг нь дэлхийн зах зээлтэй харьцуулахад харьцангуй жижиг ч, дотоодын зах зээлийн нийт үнэлгээний ихэнх хэсгийг бүрдүүлдэг.
| Ангилал | Тодорхойлолт | Монгол Жишээ (МХБ) |
| Том Зах Зээлийн Үнэлгээ (Large-Cap) | Зах зээлийн нийт үнэлгээний дийлэнх хэсгийг бүрдүүлдэг, хамгийн том компаниуд. | ХААН Банк, Худалдаа Хөгжлийн Банк, АПУ зэрэг MSE-ТОП-20 индексийн тэргүүлэгчид. |
| Дунд Зах Зээлийн Үнэлгээ (Mid-Cap) | Том болон жижиг компанийн хооронд ордог, өсөж буй, тогтворжиж буй компаниуд. | Монос Хүнс, Мандал Даатгал зэрэг I/II ангилалд багтдаг. |
| Жижиг Зах Зээлийн Үнэлгээ (Small-Cap) | Үнэлгээ багатай, харьцангуй шинэ эсвэл бага хөрвөх чадвартай компаниуд. | II болон III ангилалд багтдаг олон компаниуд. |
8.2 – Ангилал 2: МХБ-ийн Албан Ёсны Ангилал
Монголын Хөрөнгийн Бирж (МХБ) нь компаниудыг санхүүгийн үзүүлэлт, ил тод байдал, хөрвөх чадвар зэрэг олон шалгуурт үндэслэн I, II, III гэсэн гурван ангилалд бүртгэдэг. Энэ нь хөрөнгө оруулагчид тухайн компанийн эрсдэлийг тодорхойлоход тусалдаг.
| Ангилал | Онцлог | Хөрвөх Чадвар |
| I Ангилал | Хамгийн өндөр шалгуур хангасан, санхүүгийн сайн үзүүлэлттэй, ил тод, тогтвортой компаниуд. | Өндөр. МХБ-ийн нийт арилжааны дийлэнх хувийг (80%+) бүрдүүлдэг. |
| II Ангилал | Дунд түвшний шалгуурыг хангасан компаниуд. | Дунд. Тогтмол арилжаалагддаг. |
| III Ангилал | Хамгийн бага шалгуурыг хангасан, эрсдэл өндөртэй, заримдаа үйл ажиллагаа идэвхгүй компаниуд. | Маш Бага. Арилжаа бараг явагддаггүй. |
8.3 – Ангилал 3: Үндсэн Шинж Чанар ба Төрлөөр
Хөрөнгө оруулагчид хувьцааг компанийн бизнесийн мөчлөгт үзүүлэх хариу үйлдэл, зорилго зэргээр нь ангилдаг.
1. Хөх Чип Хувьцаа (Blue Chip Stocks)
-
Тодорхойлолт: Хэдэн арван жилийн турш амжилттай ажиллаж, зах зээлд өндөр нэр хүндтэй, санхүүгийн хувьд бат бөх, тогтмол ногдол ашиг олгодог том компаниудын хувьцаа.
-
Онцлог: Эрсдэл харьцангуй бага, зах зээлийн уналтын үед үнэ нь буурах магадлал бага.
-
Монгол Жишээ: Банкууд, мөн үндэсний хэмжээний үйлдвэрлэл, үйлчилгээний томоохон компаниуд (МХБ-ийн I ангиллын тэргүүлэгчид).
2. Өсөлтийн Хувьцаа (Growth Stocks)
-
Тодорхойлолт: Эргэлтийн хөрөнгө, ашиг нь зах зээлийн дунджаас илүү хурдацтай өсөх боломжтой компаниуд.
-
Онцлог: Ихэвчлэн ногдол ашиг тараадаггүй, харин олсон бүх ашгаа бизнесийн цаашдын өргөжилтөд дахин оруулдаг. Үнийн өсөлтөөс ашиг олох зорилготой хөрөнгө оруулагчдад тохиромжтой.
-
Монгол Жишээ: Шинээр IPO хийж буй, технологийн салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг жижиг, дунд компаниуд.
3. Үнэ Цэнэтэй Хувьцаа (Value Stocks)
-
Тодорхойлолт: Зах зээл дээрх үнэ нь компанийн бодит үнэ цэнээсээ (Ногдол ашиг, P/E, P/B зэрэг үзүүлэлтээр харахад) доогуур байгаа гэж үзсэн хувьцаа.
-
Онцлог: Энэ хувьцаа нь зах зээлд үнэлэгдээгүй байгаа бөгөөд ирээдүйд үнэ нь өсөх потенциалтай.
4. Циклийн ба Хамгаалалтын Хувьцаа
-
Циклийн Хувьцаа (Cyclical Stocks): Үнэ нь эдийн засгийн мөчлөгтэй (өсөлт, уналт) шууд хамааралтай байдаг. Эдийн засаг сайн байхад үнэ нь өсөж, муу байхад буурдаг. Жишээ: Уул уурхай, барилгын салбарын компаниуд.
-
Хамгаалалтын Хувьцаа (Defensive Stocks): Эдийн засгийн байдлаас хамааралгүйгээр хүмүүсийн өдөр тутмын хэрэгцээг хангадаг (хоол хүнс, эм зэрэг) салбарын компаниуд. Эдийн засаг муудсан ч ашиг нь харьцангуй тогтвортой байдаг. Жишээ: Хүнс, ундааны салбарын томоохон компаниуд (АПУ, Сүү).
Түлхүүр Ойлголт: Хөрөнгө оруулагч хувьцаа сонгохдоо зөвхөн үнэлгээг бус, компанийн МХБ-ийн ангилал, бизнесийн шинж чанар (өсөлт, үнэ цэнэ) зэргийг харгалзан үзэж, өөрийн эрсдэлийн түвшинд тохируулан багцаа бүрдүүлэх нь зүйтэй.
