Өмнөх бүлэгт бид компаниуд яагаад IPO хийхийг сонгодог болохыг авч үзсэн. Энэ бүлэгт IPO-г хэрхэн хийдэг, хувьцааны үнэ хэрхэн тогтдог, мөн жирийн хөрөнгө оруулагч яаж оролцох талаар нарийвчлан тайлбарлая.
5.1 – IPO хийх үйл явц
Компанийг олон нийтэд нээлттэй болгох нь зохицуулалт өндөртэй, нарийн үйл явц юм. Монголын нөхцөлд энэ үйл явц дараах үндсэн үе шатуудаар явагддаг:
-
Зөвлөх Авах (Мандат Олгох): Компани нь Андеррайтер (Хөрөнгө Оруулалтын Банк) сонгож, гэрээ байгуулдаг. Андеррайтер нь IPO-н бүх үйл явцыг удирдан зохион байгуулах гол зуучлагч юм.
-
Үнэт Цаасны Танилцуулга Бэлтгэх (Проспект): Компанийн өнгөрсөн болон одоогийн санхүүгийн мэдээлэл, бизнесийн стратеги, эрсдэл, менежментийн бүрэлдэхүүн зэрэг бүх нарийн ширийн мэдээллийг агуулсан албан ёсны Проспект бэлтгэгдэнэ.
-
Зохицуулагчид Бүртгүүлэх: Бэлэн болсон Проспектийг Санхүүгийн Зохицуулах Хороо (СЗХ)-нд бүртгүүлэхээр өгдөг. СЗХ нь баримт бичгүүдийг хууль, дүрмийн дагуу бүрэн хангасан эсэх, хөрөнгө оруулагчдад өгөх мэдээлэл үнэн зөв эсэхийг хянаж, зөвшөөрөл олгодог.
-
Нийтийн Санал Болголт (Ном Бүрдүүлэлт): СЗХ-ны зөвшөөрлийн дараа компани олон нийтэд хувьцаагаа санал болгох үйл явц эхэлдэг. Энэ үе шатанд хувьцааны үнийг тогтоох болон захиалга авах үйл ажиллагаа явагдана.
-
Хуваарилалт ба Төлбөр Тооцоо: Хувьцааны захиалга дууссаны дараа ҮЦТХТ-өөр дамжуулан хувьцааг хөрөнгө оруулагчдад хуваарилж, төлбөр тооцоог хийнэ.
-
Биржид Бүртгэгдэх (Listing): Бүх төлбөр тооцоо дууссаны дараа, тухайн компанийн хувьцаа МХБ-ийн хоёрдогч зах зээл дээр арилжаалагдаж эхэлнэ.
5.2 – Хувьцааны Үнийг Хэрхэн Тогтоодог вэ?
Компаниуд IPO хийхдээ үнийг тогтоох хоёр үндсэн аргыг ашигладаг:
1. Тогтмол Үнэ (Fixed Price Method)
-
Тайлбар: Компани болон Андеррайтер нь IPO-н өмнө хувьцааны үнийг тооцоолж, нэг тогтмол үнэ зарладаг. Хөрөнгө оруулагчид тухайн үнээр хувьцаа худалдан авах захиалга өгдөг.
-
Давуу тал: Энгийн, хэрэгжүүлэхэд хялбар.
-
Сул тал: Зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийг бүрэн тусгаж чаддаггүй.
2. Ном Бүрдүүлэлтийн Арга (Book Building Method)
Энэ нь Монголын зах зээл дээр томоохон IPO-г хийхэд илүү түгээмэл, олон улсын түвшинд хүлээн зөвшөөрөгдсөн арга юм.
-
Үнийн Зурвас (Price Band): Компани нь хувьцааныхаа хамгийн бага болон хамгийн их үнийн хоорондох зурвасыг тогтооно (жишээлбэл, 100 ₮ – 120 ₮). Энэ нь хөрөнгө оруулагчдад үнийн таамаглал хийх боломж олгодог.
-
Захиалга авах (Bidding): Хөрөнгө оруулагчид үнийн зурвасын хүрээнд өөрийн хүссэн үнэ болон худалдан авах хувьцааны тоогоо брокер -оор дамжуулан илгээнэ.
-
Таслах Үнэ (Cut-off Price): Захиалга авах хугацаа дуусмагц Андеррайтер нь зах зээлээс ирсэн нийт эрэлтийг үндэслэн хувьцааны эцсийн Таслах Үнэ-ийг тогтоодог. Энэ үнэ нь ихэвчлэн үнийн зурвасын дээд талд ойр байдаг.
Жишээ: Хэрэв үнийн зурвас 100-120 ₮ байсан бөгөөд маш их эрэлттэй байвал Таслах Үнэ 120 ₮ болж тогтоно. 120 ₮-өөс доош үнээр захиалга өгсөн хөрөнгө оруулагчид хувьцаа хуваарилагдахгүй.
5.3 – Жижиг Хөрөнгө Оруулагчийн Оролцоо
Жирийн иргэн буюу жижиг хөрөнгө оруулагч (Retail Investor) IPO-д оролцохын тулд дараах алхмуудыг хийнэ:
-
Брокер сонгох: СЗХ-ны зөвшөөрөлтэй, МХБ-ийн гишүүн брокер/дилерийн компанитай данс нээлгэх.
-
Захиалга өгөх: Өөрийн брокероор дамжуулан хувьцаа худалдан авах хүсэлтээ өгөх.
-
Мөнгө байршуулах: IPO-н дүрэм журмаас хамааран, худалдан авах мөнгөө тусгай дансанд байршуулах.
-
Хуваарилалт хүлээх: Ном Бүрдүүлэлтийн үйл явц дууссаны дараа, Таслах Үнээр хувьцаагаа худалдаж авсан эсэх болон хэдэн ширхэг хувьцаа хуваарилагдсан талаарх мэдээллийг брокероор дамжуулан хүлээн авна.
-
Биржид бүртгэгдэх: Хувьцаа МХБ дээр арилжаалагдаж эхэлсэн өдрөөс эхлэн та хувьцаагаа хоёрдогч зах зээл дээр худалдах, худалдан авах боломжтой болно.
Түлхүүр Ойлголт: IPO бол компанид хөрөнгө босгох болон эртний хөрөнгө оруулагчдад гарах гарц олгох, хөрөнгө оруулагчдад тухайн компанийн өсөлтөд оролцох хоёрдогч зах зээлийн өмнөх боломж юм. Үнийг тогтоох Ном Бүрдүүлэлтийн Арга нь зах зээлийн эрэлтийг хамгийн сайн тусгадаг.
