2.1 – Хөрөнгийн зах зээлийн оролцогчид ба тэднийг зохицуулах хэрэгцээ
Өмнөх бүлэгт бид хувьцаанд хөрөнгө оруулах нь инфляцийг давсан өгөөж бий болгоход чухал болохыг тогтоосон. Хувьцаа гэдэг нь тухайн компанийн өмчлөлийн нэг хэсэг бэсрэг хувь бөгөөд тэдгээр нь Монголын Хөрөнгийн Бирж (МХБ) зэрэг зохицуулалттай газруудад арилжаалагддаг.
Хөрөнгийн зах зээл нь олон оролцогчтой, нарийн төвөгтэй экосистем юм. Эдгээр оролцогчид нь хөрөнгө оруулагчид, брокерууд, банк, хөрөнгийн бирж, төвлөрсөн хадгаламжийн байгууллага, компаниуд зэрэг олон талыг хамардаг.
Яагаад зохицуулалт хэрэгтэй вэ?
Хөрөнгийн зах зээл дээр хөрөнгө оруулагчид МХБ-ийн тогтолцоонд бүрэн итгэж, шударга нөхцөлд арилжаа хийж чадна гэдэгт итгэлтэй байх ёстой. Хэрэв оролцогчдын аль нэг нь хууль бус үйлдэл хийвэл (жишээлбэл, зах зээлийг зориудаар хөдөлгөх, дотоод мэдээллийг ашиглах) энэ нь:
-
Жижиг хөрөнгө оруулагчдын эрх ашгийг зөрчих;
-
Зах зээлийн нэгдмэл байдлыг алдагдуулах;
-
Хүмүүсийн хөрөнгө оруулалт хийх итгэлийг бууруулах зэрэгт хүргэдэг.
Иймээс зах зээлийг хамгаалах, шударга, ил тод байлгахын тулд зохицуулагч зайлшгүй шаардлагатай.
2.2 – Монголын хөрөнгийн зах зээлийн үндсэн зохицуулагчид
Монгол Улсад хөрөнгийн зах зээлийг зохицуулах, хянах үндсэн үүргийг дараах байгууллагууд гүйцэтгэдэг.
1. Санхүүгийн Зохицуулах Хороо (СЗХ)
Үүрэг: СЗХ нь Монголын хөрөнгийн зах зээлийг удирдан зохицуулах гол байгууллага юм. Энэ нь арилжааны бус санхүүгийн салбар (үнэт цаас, даатгал, ББСБ) -ын үйл ажиллагааг хянаж, зохицуулдаг.
Үндсэн зорилго:
-
Хөрөнгө оруулагчдын эрх ашгийг хамгаалах: Хөрөнгийн зах зээлийн оролцогчдын хоорондын маргааныг шийдвэрлэх, үнэт цаасны зах зээлийн тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавих.
-
Зах зээлийг хөгжүүлэх: Үнэт цаасны зах зээлийн шударга, үр ашигтай, өрсөлдөх чадвартай, ил тод байдлыг дэмжих.
-
Оролцогчдыг зохицуулах: Хөрөнгийн зах зээлд үйл ажиллагаа явуулах зөвшөөрөл (лиценз) олгох, түдгэлзүүлэх, хүчингүй болгох. Брокер, дилер, андеррайтер зэрэг оролцогчдын үйл ажиллагаанд хяналт тавих.
-
Шударга бус үйлдлээс урьдчилан сэргийлэх: Дотоод мэдээлэл ашиглах, зах зээлийг зориудаар хөдөлгөх зэрэг хууль бус үйлдлүүдийг шалгаж, хариуцлага хүлээлгэх.
2. Монголбанк (Төв банк)
Үүрэг: Монголбанк нь мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэх замаар инфляцийг хянах, валютын ханшийг тогтворжуулах зэрэг үйл ажиллагаа явуулдаг. Энэ нь хөрөнгийн зах зээлийн шууд зохицуулагч биш ч, санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангаж, мөнгөний бодлогоор дамжуулан хөрөнгийн зах зээлд шууд бус нөлөө үзүүлдэг.
3. Санхүүгийн Тогтвортой Байдлын Зөвлөл
СЗХ, Монголбанк, Сангийн Яам зэрэг байгууллагууд хамтран оролцдог зөвлөл бөгөөд санхүүгийн системийн дотоод болон гадаад эрсдэлийн хүчин зүйлсийг үнэлж, тогтвортой байдлыг хангах нэгдсэн бодлого боловсруулдаг.
2.3 – Хөрөнгийн зах зээлийн бусад гол оролцогчид
СЗХ нь зах зээлийн олон талыг хянадаг бөгөөд дараах этгээдүүд үйл ажиллагааныхаа хувьд СЗХ-ийн зохицуулалт дор ордог.
| Оролцогч | Монгол дахь үүрэг |
| Хөрөнгийн Бирж (МХБ) | Арилжааг хянах, үнэт цаасны арилжааг зохион байгуулах, зах зээлийн шударга, 질 тод байдлыг хангах. |
| Үнэт Цаасны Төвлөрсөн Хадгаламжийн Төв (ҮЦТХТ) | Үнэт цаасны өмчлөлийн бүртгэл, арилжааны төлбөр тооцоо, клиринг хийх. Хөрөнгө оруулагчийн “цахим түгжээ” буюу үнэт цаас хадгалах үүргийг гүйцэтгэх. |
| Брокер/Дилер компаниуд | Хөрөнгө оруулагчдад МХБ-д нэвтрэх боломжийг олгох, арилжаа хийхэд туслах. |
| Банкууд | Үнэт цаас гаргах (бонд), компанийн санхүүгийн хэрэгцээг хангах, төлбөр тооцоонд оролцох. |
| Үнэт цаас гаргагч компаниуд | Хувьцаа, бонд гаргаж, олон нийтээс хөрөнгө босгож буй компаниуд. |
Түлхүүр ойлголт:
-
Хөрөнгийн зах зээлийн зохицуулагч (СЗХ) нь зах зээлийг тогтвортой, аюулгүй байлгах, хөрөнгө оруулагчийг хамгаалах үндсэн үүрэгтэй.
-
Зохицуулагч нь Үнэт Цаасны Зах Зээлийн тухай хууль болон бусад дүрэм журмын хэрэгжилтэд хяналт тавьдаг.
-
СЗХ нь хөрөнгийн зах зээлийн бүх оролцогчдыг хянаж, аливаа хууль бус үйлдлийг таслан зогсоодог.
