Банкны Бүтээгдэхүүний Нарийн Ширийн (Product Deep Dive)

Өмнөх хэсгүүдэд бид “Том зураг”-ыг харсан. Одоо харин “Томоруулдаг шил”-ээ зүүгээд, гэрээний жижиг үсгүүд, далд шимтгэлүүд, бүтээгдэхүүний нарийн ялгаануудыг олж харах болно.

Олон хүн банкнаас зээл авахдаа зөвхөн “Хүү”-г нь хардаг. Хадгаламж нээхдээ зөвхөн “Хугацаа”-г нь хардаг. Гэтэл “Чөтгөр нарийн ширийн зүйлд нуугддаг” (The devil is in the details) гэж үг бий.

Өнөөдөр бид банкны картын нууц, зээлийн эргэн төлөлтийн хоёр өөр аргын ялгаа, мөн “Бодит хүү” гэж юу болохыг маш энгийнээр, тооцоололтой задлан шинжлэх болно.

1. Зээлийн бүтээгдэхүүн: Таны мэдэх ёстой “Далд” үнэн

Банкны сурталчилгаан дээр “Сарын 1.2% хүүтэй зээл” гэж бичсэн байдаг. Энэ бол Нэрлэсэн хүү юм. Гэхдээ таны халааснаас гарах бодит зардал үүнээс их байж мэднэ.

А. Нэрлэсэн хүү vs Бодит өртөг (ХҮН)

Монголын банкууд хуулиараа “Хүүгийн Үр Ашигт Нэмэгдэл” (ХҮН) буюу Effective Interest Rate-ийг гэрээн дээр заавал бичих ёстой болсон.

• Нэрлэсэн хүү (Nominal Rate): Зөвхөн зээлийн хүү. (Жишээ нь: Жилийн 16%).

• Бодит өртөг (Effective Rate): Хүү + Зээл олголтын шимтгэл (1%) + Барьцааны бүртгэлийн хураамж + Даатгал + Бусад зардал.

Жишээ: Та 10 сая төгрөгийн зээл авах гэж байна.

• Банк А: Хүү 18%, Шимтгэл 0%.

• Банк Б: Хүү 16%, Шимтгэл 2%.

Энгийн хүн “Банк Б”-г сонгоно (Хүү бага учраас). Гэтэл бодит байдал дээр 1 жилийн хугацаатай зээл дээр “Банк Б”-ийн 2%-ийн шимтгэл нь хүүг огцом өсгөж, танд “Банк А” илүү ашигтай байж мэднэ.

Зөвлөгөө: Банкны ажилтнаас “Танай ХҮН (Бодит хүү) нь хэд вэ?” гэж заавал асуу.

Б. Эргэн төлөлтийн арга: Тэнцүү төлбөрт vs Тэнцүү үндсэн

Зээлийн гэрээ хийхэд банкны ажилтан “Та зээлээ яаж төлөх вэ? Тогтмол дүнгээр үү, эсвэл буурах дүнгээр үү?” гэж асуудаг. Ихэнх хүмүүс үүнийг ойлгодоггүй.

1. Тэнцүү төлбөрт (Annuity): Сар бүр яг ижил мөнгө төлнө.

   • Давуу тал: Төлөвлөхөд амар. Сар бүр 500,000 төгрөг.

   • Сул тал: Эхний саруудад таны төлсөн 500,000 төгрөгийн 450,000 нь зөвхөн хүүнд явж, үндсэн зээлээс маш бага хасагддаг. Нийт төлөх хүүгийн дүн өндөр гардаг.

2. Тэнцүү үндсэн (Equal Principal): Үндсэн зээлээс сар бүр ижил дүн хасагдана, хүү нь буурна.

   • Давуу тал: Нийт төлөх хүүгийн хэмжээ бага. Зээл хурдан багасна.

   • Сул тал: Эхний саруудад төлөх дүн маш өндөр байна. (Жишээ нь: Эхний сард 800,000, сүүлийн сард 100,000).

Зөвлөгөө: Хэрэв таны сарын орлого хангалттай бол “Тэнцүү үндсэн төлбөрт” аргыг сонгоорой. Та банканд бага хүү төлнө.

2. Картын бүтээгдэхүүн: Хуванцар мөнгөний занга ба боломж

Картыг зүгээр л уншуулах хэрэгсэл гэж бүү хар. Энэ бол санхүүгийн нарийн хэрэгсэл.

А. Кредит картын “Хүүгүй үе” (Grace Period)

Кредит карт бол “Чөтгөрийн гэрээ” биш, хэрэв ухаалаг ашиглавал “Бэлэг” юм. Ихэнх картууд 45 хүртэлх хоног хүүгүй байдаг.

Механизм:

• Та 1-р сарын 1-нд зурагт авлаа (1 сая төгрөг).

• Банк танд “2-р сарын 15-ны дотор төлбөл хүү авахгүй” гэж хэлнэ.

• Хэрэв та 2-р сарын 14-нд цалингаараа төлчихвөл та банкны мөнгийг 44 хоног үнэгүй ашиглалаа гэсэн үг.

Аюул (Minimum Payment Trap): Банк танд “Та заавал 1 саяыг төлөх албагүй ээ, энэ сард 50,000 төгрөг (Доод төлбөр) төлчих” гэдэг мессеж явуулна. Хэрэв та үүнийг зөвшөөрч 50,000 төгрөг төлбөл, үлдсэн 950,000 төгрөгт маш өндөр хүү (жилийн 24-36%) бодогдож эхэлнэ.

Дүрэм: Кредит картын төлбөрөө үргэлж 100% төлж бай. Доод төлбөрийг нь хэзээ ч бүү сонго.

Б. Мультивиза (Multi-Currency) картын ид шид

Хэрэв та Amazon, Taobao эсвэл гадаадад аялахдаа энгийн төгрөгийн карт ашигладаг бол та мөнгөө алдаж байна.

• Төгрөгийн карт: Та 100$ гүйлгээ хийнэ -> Банк таны төгрөгийг тухайн өдрийн “Бэлэн бус ханш”-аар хөрвүүлнэ -> Дээр нь 1%-2% “Гүйлгээний шимтгэл” нэмнэ.

• Долларын карт: Та 100$ гүйлгээ хийнэ -> Данснаас яг 100$ хасагдана. Ямар ч ханшийн зөрүү, шимтгэл байхгүй.

Зөвлөгөө: Хэрэв та гадаад гүйлгээ хийдэг бол заавал ам.долларын данстай карт нээлгэ. Цалин буухад картаа цэнэглэж бай.

3. Хадгаламжийн нарийн ширийн: Мөнгөө хамгаалах ухаан

“14% хүүтэй хадгаламж” гэдэг нь таны гар дээр 14% ирнэ гэсэн үг биш юм.

А. Татвар ба Инфляц

Таны хадгаламжийн дайснууд.

1. ХХОАТ (10%): Таны олсон хүүгийн орлогоос төр шууд 10% суутгана.

   • Жишээ: 1 сая төгрөгийн хүү бодогдлоо -> 100,000 нь татварт явна -> Танд 900,000 ирнэ.

2. Инфляц: Хэрэв хадгаламжийн хүү 12%, инфляц 10% байвал таны Бодит өгөөж ердөө 0.8% байна. (12% * 0.9 – 10% = 0.8%).

Б. Урьдчилсан хүүт хадгаламж (Prepaid Interest)

Зарим банкууд “Хүүгээ урьдчилж ав” гэдэг. Энэ сайхан сонсогдож байгаа ч, санхүүгийн хувьд “Нийлмэл хүү”-гийн боломжийг алдаж байна гэсэн үг.

• Энгийн хадгаламж: Хүүгээс хүү бодогдоно (Exponential growth).

• Урьдчилсан хүү: Та мөнгөө аваад үрчихнэ. Үндсэн мөнгө өсөхгүй.

Зөвлөгөө: Хэрэв танд яг одоо бэлэн мөнгө хэрэггүй бол хүүгээ сар бүр дансандаа үлдээж (Capitalization), нийлмэл хүүгийн шидийг хүртээрэй.

4. Шимтгэлүүд: “Цус сорогч” жижиг зардлууд

Та анзаардаггүй байж магадгүй ч, банкны жижиг шимтгэлүүд жилдээ хөөрхөн дүн болдог.

• Данс хөтөлсөний хураамж: Зарим банк сар бүр 100-500 төгрөг суутгадаг. Ашигладаггүй дансаа хаалгах хэрэгтэй.

• Гүйлгээний шимтгэл: Өөр банк руу шилжүүлэхэд 100-300 төгрөг.

• АТМ-ын шимтгэл: Өөр банкны АТМ-аас мөнгө авахад 500+ төгрөг.

• Мэдэгдэл (SMS) төлбөр: Сар бүр 500-1000 төгрөг. Хэрэв танд “Push Notification” (Апп-ын мэдэгдэл) ирдэг бол SMS үйлчилгээг цуцлуулж болно.

Тооцоо: Эдгээр жижиг зардлууд нийлээд жилд 30,000 – 50,000 төгрөг болж мэднэ. Энэ нь нэг өдрийн хоолны мөнгө шүү дээ.

5. Дижитал аюулгүй байдлын тохиргоо

Эцэст нь, мөнгөө алдахгүйн тулд банкны апп дээрээ дараах тохиргоог заавал шалгаарай.

1. Гүйлгээний лимит: Өдөрт шилжүүлэх дээд хэмжээгээ багасга. (Ж нь: 1 сая төгрөг). Хэрэв их мөнгө шилжүүлэх болвол тэр үедээ түр өсгөж болно. Хакердлаа гэхэд бүх мөнгөө алдахгүй.

2. E-Pin / Интернэт гүйлгээний эрх: Картынхаа энэ тохиргоог “Хаалттай” (Off) байлга. Зөвхөн юм худалдаж авахдаа нээгээд, буцаагаад хаа.

3. Нэвтрэх нууц үг: Төрсөн он сар өдөр, утасны дугаараа хэзээ ч бүү хий.

Дүгнэлт: Ухаалаг харилцагч болох нь

Банкны бүтээгдэхүүн бүрд давуу болон сул тал бий. Банкны ажилтан танд зөвхөн давуу талыг нь ярьж магадгүй. Харин та одоо “Нарийн ширийн”-ийг мэддэг боллоо.

Таны шалгах хуудас (Checklist):

• [ ] Зээл авахдаа “Нэрлэсэн хүү” биш “ХҮН” (Бодит өртөг)-ийг асуух.

• [ ] Зээлийн эргэн төлөлтийг “Тэнцүү үндсэн” аргаар хийх боломжтой эсэхийг лавлах.

• [ ] Кредит картынхаа төлбөрийг 100% төлж, хүү төлөхгүй байх.

• [ ] Гадаад худалдан авалтад Долларын карт ашиглах.

• [ ] Ашигладаггүй данснуудаа хаалгаж, шимтгэл хэмнэх.

Мөнгөний нарийн ширийн зүйлд анхаарал хандуулах нь таныг санхүүгийн эрх чөлөөнд хүргэх гүүр юм. Амжилт хүсье!