Зээл авахдаа хүмүүсийн гаргадаг хамгийн том алдаа бол зээлийн хүүг зөвхөн “нүдэнд харагдаж байгаа тоо”-гоор нь дүгнэх явдал юм. Жишээлбэл, Банк жилийн 18%-ийн хүү санал болгож байхад, ББСБ (Банк бус санхүүгийн байгууллага) сарын 3%-ийн хүү санал болгож байна гэж бодъё.
Аль нь бага хүүтэй вэ?
Олон хүн “3 нь 18-аас бага юм чинь ББСБ нь ашигтай юм байна” гэж андуурдаг. Энэ бол санхүүгийн байгууллагуудын ашигладаг маркетингийн хамгийн сонгодог заль буюу “Хүүгийн нэгжийн төөрөгдөл” юм. Үүний цаана нуугдаж буй бодит өртгийг ойлгохын тулд бид тооны машиныг ажиллуулах хэрэгтэй.
1. Жилийн хүү vs Сарын хүү (APR – Annual Percentage Rate)
Зээлийн өртгийг харьцуулах цорын ганц үнэн зөв хэмжүүр бол Жилийн хүү юм.
Монголд банкууд хүүгээ жилээр зарладаг бол, ББСБ болон Ломбардууд хүүгээ сараар зарладаг. Энэ нь хэрэглэгчийн сэтгэл зүйд “бага тоо” гэсэн ойлголт өгөх зорилготой.
-
Банк: Жилийн 18%.
-
ББСБ: Сарын 3%. Үүнийг жилд шилжүүлбэл: $3\% \times 12 \ сар = \mathbf{36\%}$.
-
Ломбард: Сарын 5%. Үүнийг жилд шилжүүлбэл: $5\% \times 12 \ сар = \mathbf{60\%}$.
Харж байна уу? Анх харахад “3%” гэдэг тоо жижиг мэт боловч, бодит байдал дээр банкны зээлээс 2 дахин өндөр үнэтэй байна. Ломбардын зээл бүр 3 дахин өндөр өртөгтэй байна. Тиймээс зээлийн гэрээ хийхээсээ өмнө сарын хүүг заавал 12-оор үржүүлж, жилээр нь тооцож харьцуулж сураарай.
2. Нуугдмал зардал: Шимтгэл (Fees)
Зээлийн бодит өртөг зөвхөн хүүгээр хязгаарлагддаггүй. Таныг зээл авахад “Зээл олголтын шимтгэл” гэж суутгадаг.
-
Ихэнх банк, ББСБ зээлийн дүнгийн 1%-ийг шимтгэлд авдаг.
-
Жишээ нь: Та 10 сая төгрөг зээлэхэд 100,000 төгрөгийг шимтгэлд суутгаж, гар дээр тань 9.9 сая төгрөг өгнө. Гэхдээ та хүүгээ 10 сая төгрөгөөс бодуулж төлнө.
-
Үүн дээр нэмээд Нотариатын төлбөр, Барьцаа хөрөнгийн даатгал, Үнэлгээний хураамж зэрэг зардал нэмэгддэг. Эдгээр бүх зардлыг нэгтгэж тооцсоныг “Бодит өртөг” (Effective Cost) гэдэг. Заримдаа зарласан хүү нь бага мэт боловч, шимтгэл нь маш өндөр байх тохиолдол бий.
3. Аппликэйшн зээл ба “Бичил” зээлийн занга
Орчин үед LendMN, Pocket, Storepay зэрэг финтек аппликэйшнүүд маш дэлгэрсэн. “50,000 төгрөг зээлээд сарын дараа 55,000 болгож төлнө, ердөө 5,000 төгрөг нэмэгдэнэ, кофены л мөнгө шүү дээ” гэж бодох нь амархан.
Гэвч үүнийг хувиар тооцож үзье:
-
Зээлсэн дүн: 50,000₮
-
Хүү/Шимтгэл: 5,000₮
-
Хугацаа: 1 сар (эсвэл түүнээс бага).
-
Энэ нь сарын 10%-ийн хүү гэсэн үг.
-
Жилд шилжүүлбэл: $10\% \times 12 = \mathbf{120\%}$.
Та жилд 120%-ийн хүүтэй мөнгө хэрэглэж байна гэсэн үг! Энэ бол дэлхийн хаана ч байхгүй өндөр хүү юм. Мэдээж яаралтай үед бага мөнгө хэрэг болдог ч, үүнийг тогтмол хэрэглээ болгох нь таны санхүүг чимээгүйхэн “мэрж” дуусгадаг.
4. Хүүгээ хэрхэн багасгах вэ?
Зээлийн бодит өртгийг ойлгосон хүн дараах аргуудаар зардлаа хэмнэдэг:
-
Барьцаа хөрөнгө: Барьцаатай зээл (байр, машин, хадгаламж барьцаалсан) нь барьцаагүй зээлээс (цалин, апп зээл) үргэлж хямд байдаг.
-
Зээлийн түүхээ хайрлах: Зээлийн мэдээллийн санд “Хэвийн” ангилалтай байх нь танд банкнаас бага хүүтэй зээл авах эрхийг олгоно.
-
Хугацааг богиносгох: Зээлийн хугацаа урт байх тусам сарын төлбөр багасах ч, нийт төлөх хүүгийн дүн ихэсдэг. Боломжтой бол зээлээ хурдан төлөх нь хамгийн их хэмнэлт авчирна.
Дүгнэлт: Санхүүгийн байгууллагад очихдоо зөвхөн “Сард хэдийг төлөх вэ?” гэж битгий асуу. Харин “Жилийн хүү нь хэд вэ?” болон “Нийт төлөх дүн хэд болох вэ?” гэж асууж хэвшээрэй. Энэ хоёр асуулт таныг мөнгөө алдахаас хамгаална.
📚 Ашигласан эх сурвалж ба Хэрэгцээт линкүүд
- Investopedia – APR (Annual Percentage Rate):
Жилийн хүү болон Бодит хүүгийн ялгаа, тооцоолох аргачлал.
- Монголбанк – Зээлийн жигнэсэн дундаж хүү:
Монголын банкуудын зээлийн хүү дунджаар хэд байгааг харах албан ёсны статистик. (Жишээ нь: Ипотекийн зээл 6-8%, Хэрэглээний зээл 16-20% гэх мэт).
- Зээлийн тооцоолуур (Global):
Зээлийн дүн, хүү, хугацаагаа оруулаад сарын төлбөр болон нийт төлөх хүүг харах хэрэгсэл.
