Санхүүгийн ертөнцөд “Бүх өр муу” гэсэн ойлголт өрөөсгөл юм. Зээлийг зөв ашиглаж чадвал тэр нь таныг баяжуулах хөшүүрэг болдог, харин буруу ашиглавал таныг ядууралд хөтлөх занга болдог. Тэгвэл энэ хоёрын зааг яг хаана байдаг вэ? Үүнийг ялгах хамгийн энгийн дүрэм бол: “Энэ зээл миний халаасанд мөнгө оруулж байна уу, эсвэл халааснаас минь мөнгө авч гарч байна уу?” гэсэн асуулт юм.
1. Сайн Зээл (Good Debt) – Танд баялаг бүтээгч
Сайн зээл гэдэг нь таны ирээдүйн үнэ цэнийг өсгөх, эсвэл танд нэмэлт орлого авчрах зүйлд хөрөнгө оруулахад зориулагдсан зээл юм. Өөрөөр хэлбэл, энэ зээл танд “хүү” төлөх боловч, цаана нь олж буй ашиг нь төлж буй хүүгээсээ давж гардаг.
-
-
Ипотекийн зээл (Орон сууц): Монголд ипотекийн 6% эсвэл 8%-ийн зээл нь “Сайн зээл”-ийн сонгодог жишээ юм. Яагаад? Нэгдүгээрт, та өөрийн гэсэн үл хөдлөх хөрөнгөтэй болж байна. Үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ урт хугацаандаа өсдөг зүй тогтолтой. Хоёрдугаарт, таны төлж буй хүү (6%) нь Монголын инфляцийн түвшин (дунджаар 10%)-өөс бага байна. Энэ нь та банкны мөнгөөр хөрөнгөжөөд зогсохгүй, бодит утгаараа хямд өртөгтэй мөнгө ашиглаж байна гэсэн үг юм.
-
Боловсролын зээл: Та өөртөө хөрөнгө оруулалт хийж, мэдлэг чадвараа дээшлүүлснээр ирээдүйд авах цалингаа нэмэгдүүлж чадвал энэ нь сайн зээл юм. Жишээ нь, англи хэлний сургалтад суух эсвэл мэргэжил дээшлүүлэхэд зээл авах.
-
Бизнесийн зээл: Хэрэв та зээл авч бараа татаад, түүнийгээ зарж зээлийн хүүгээ төлөөд цаана нь ашигтай ажиллаж чадаж байвал энэ нь таныг баяжуулж буй зээл юм.
-
2. Муу Зээл (Bad Debt) – Таныг ядууруулагч
Муу зээл гэдэг нь худалдаж авсан мөчөөсөө эхлэн үнэ цэнэ нь унадаг, эсвэл зүгээр л хэрэглээд дуусдаг зүйлсийг авахад зориулагдсан зээл юм. Энэ тохиолдолд та зөвхөн барааны үнийг төлөөд зогсохгүй, нэмээд өндөр хүү төлдөг тул давхар алдагдал хүлээдэг.
-
Хэрэглээний лизинг (iPhone, Цахилгаан бараа): Монгол залуусын дунд хамгийн түгээмэл алдаа бол хамгийн сүүлийн үеийн гар утсыг лизингээр авах явдал юм. Шинэ утас хайрцгаасаа задарсан мөчдөө үнэ нь 10-20% унадаг. Гэтэл та тэр утасны төлөө жилийн 20-30%-ийн хүү төлдөг. 2 жилийн дараа та утсаа анхны үнээс нь 1.5 дахин илүү мөнгөөр худалдаж авсан байх боловч, утасны тань үнэ цэнэ аль хэдийн тал хувьдаа хүртэл унасан байх болно.
-
Аялал, Хурим найрын зээл: Сайхан дурсамж үлдэх ч, санхүүгийн хувьд энэ бол сүйрэл юм. Баяр дууссан, аялал дууссан. Харин өр нь хүүтэйгээ хамт үлдэнэ. Та өнгөрсөнд болсон үйл явдлын төлөө ирээдүйн орлогоосоо хумсалсаар байх болно.
-
Тансаг хэрэглээний зээл: Брэнд хувцас, үнэтэй машин зэргийг орлогодоо тааруулахгүйгээр зээлээр авах.
3. “Хортой” Зээл (The Ugly) – Санхүүгийн амиа хорлолт
Муу зээлээс ч дор зүйл бий. Энэ бол хүү нь хэт өндөр, таныг өрийн ангалд унагадаг зээлүүд юм.
-
Ломбард ба Өдрийн зээл: Ломбардын хүү ихэвчлэн сарын 3-5% байдаг нь жилээр тооцвол 36-60% гэсэн үг. Энэ бол санхүүгийн эрх чөлөөгөө бүрмөсөн алдах эрсдэлтэй алхам юм.
-
Аппликэйшн зээл (Хяналтгүй хэрэглээ): LendMN, Pocket зэрэг апп-ууд зээл авахад маш хялбар (2 минут л болно). Гэхдээ яг энэ хялбар байдал нь хүмүүсийг “Байнгын зээлтэй” амьдрах дадал руу түлхдэг. 50,000 төгрөг зээлээд 55,000 болгож төлөхөд бага мөнгө шиг санагдавч, үүнийг байнга давтвал та жилийн турш асар өндөр хүү төлсөөр байдаг.
Дүгнэлт: Зээл авахын өмнө өөрөөсөө ганцхан асуулт асуу: “Би үүнийг авснаар ирээдүйд илүү их мөнгөтэй болох уу?” Хэрэв хариулт нь “Үгүй” бол, тэр зүйлийг авахын тулд зээл биш, харин хуримтлал үүсгэж байгаад бэлнээр авах нь хамгийн ухаалаг сонголт юм.
📚 Ашигласан эх сурвалж ба Хэрэгцээт линкүүд
-
Investopedia – Good Debt vs. Bad Debt: Ямар өрийг сайн, ямрыг муу гэж үздэг олон улсын стандарт ангилал, жишээнүүд.
-
Монголын Ипотекийн Корпораци (МИК): Ипотекийн зээлийн нөхцөл, хүүгийн талаарх мэдээлэл. Энэ нь “Сайн өр”-ийн жишээ болно.
-
Линк: https://www.mik.mn/mn
-
-
Dave Ramsey – The Truth About Debt: Өрнөөс салах, муу зээлээс зайлсхийх тухай алдартай санхүүгийн зөвлөгөө.
