“Зээл” гэдэг үгийг сонсох төдийд зарим хүнд шинэ боломж, харин заримд нь дарамт мэт сэтгэгдэл төрдөг. Гэвч мөн чанараараа зээл бол орчин үеийн эдийн засгийн хөдөлгүүр бөгөөд зөв ашиглаж чадвал таны өнөөдрийн боломжийг ирээдүйн орлоготой тань холбож өгдөг “гүүр” юм.
Зээл (Credit) гэдэг үг нь латин хэлний “Credere” буюу “Итгэх” гэсэн үгнээс гаралтай. Энэ нь маш гүн утгатай. Банк эсвэл санхүүгийн байгууллага танд мөнгө өгч байна гэдэг нь таныг ирээдүйд энэ мөнгийг буцааж төлж чадна гэдэгт итгэж байна гэсэн үг юм. Тэгэхээр зээл авах гэдэг нь та өөрийнхөө “ирээдүйн орлого”-оо өнөөдөр урьдчилж хэрэглэж байна гэсэн үг. Жишээлбэл, та цалингийн зээл авлаа гэж бодъё. Та ирэх 12 сарын турш авах цалингаа барьцаалан, тэр мөнгөө өнөөдөр нэг дор бөөгнүүлж авч байгаа хэрэг юм.
Зээлийн харилцааг ойлгохын тулд үндсэн гурван бүрэлдэхүүн хэсгийг мэдэх шаардлагатай.
-
Үндсэн зээл (Principal): Энэ бол таны гар дээрээ авч буй бодит мөнгөн дүн.
-
Хүү (Interest): Энэ бол мөнгийг ашигласны төлбөр буюу “мөнгөний түрээс”. Банк танд мөнгөө зээлүүлснээр өөрөө ашиглах боломжоо алдаж, мөн таныг төлөхгүй байх эрсдэлийг үүрч байгаа тул үүнийхээ төлбөрт хүү авдаг.
-
Хугацаа (Term): Мөнгийг буцаан төлөх ёстой хугацаа. Хугацаа урт байх тусам таны сард төлөх дүн багасах боловч, нийт төлөх хүүгийн хэмжээ ихэсдэг зүй тогтолтой.
Монгол Улсад зээлийг ерөнхийд нь Барьцаатай болон Барьцаагүй гэж хоёр ангилдаг бөгөөд үүнийг ялгаж салгах нь санхүүгийн шийдвэр гаргахад маш чухал.
Барьцаатай зээл (Secured Loans) нь банкнаас таны ямар нэгэн үнэ цэнэтэй хөрөнгийг (байр, машин, газар) барьцаанд авч олгодог зээл юм.
-
Онцлог: Хэрэв та зээлээ төлж чадахгүй бол банк барьцааны хөрөнгийг хурааж аваад зарж, хохирлоо барагдуулна гэсэн үг. Банкны хувьд эрсдэл багатай тул ийм төрлийн зээлийн хүү харьцангуй бага байдаг.
-
Монгол жишээ: Ипотекийн 6% эсвэл 8%-ийн зээл. Банк таны байрны гэрчилгээг зээл дуустал хадгалдаг тул хүүг нь багаар тогтоодог. Мөн автомашины лизинг үүнд орно.
Барьцаагүй зээл (Unsecured Loans) нь таны хөрөнгийг бус, зөвхөн таны “аманд” буюу орлого олох чадварт, зээлийн түүхэнд итгэж олгодог зээл юм.
-
Онцлог: Банк барьцаагүй зээл олгохдоо маш өндөр эрсдэл үүрч байдаг (Та ажлаасаа гарчихвал яах вэ?). Тиймээс эрсдэлээ хаахын тулд өндөр хүү тогтоодог.
-
Монгол жишээ: Хамгийн түгээмэл нь Цалингийн зээл юм. Хэдийгээр таны цалинг барьцаалж байгаа мэт боловч, хэрэв та ажлаасаа халагдвал банкинд хурааж авах хөрөнгө байхгүй тул үүнийг барьцаагүй зээлийн ангилалд оруулж үздэг. Мөн сүүлийн үед дэлгэрч буй “Аппликэйшн зээл” (LendMN, Pocket, Storepay гэх мэт) болон кредит картууд нь барьцаагүй зээлүүд юм. Эдгээр нь хурдан шийдэгддэг ч хүү нь өндөр байдгийг анхаарах хэрэгтэй.
Эцэст нь сануулахад, зээл авах нь муу зүйл биш. Харин зээлийг юунд зарцуулж байгаагаас шалтгаалан тэр нь таныг баяжуулах “хөшүүрэг” эсвэл ядууруулах “занга” болж хувирдаг. Санхүүгийн боловсролтой хүн зээлийг зөвхөн зайлшгүй шаардлагатай үед, төлөх чадвартаа бүрэн итгэлтэй үедээ л авдаг. Зээлийн гэрээнд гарын үсэг зурна гэдэг нь та ирээдүйн эрх чөлөөнийхөө тодорхой хэсгийг банкинд худалдаж байна гэсэн үг гэдгийг үргэлж санаарай.
📚 Ашигласан эх сурвалж ба Хэрэгцээт линкүүд
Энэ сэдвийг илүү гүнзгий судлахыг хүсвэл дараах эх сурвалжуудыг ашиглаарай:
-
Монголбанк – Санхүүгийн боловсрол: Зээлийн үндсэн ойлголт, хүү бодох аргачлалын тухай Төв банкны зөвлөмжүүд.
-
Investopedia – Credit Basics: Зээл (Credit) болон Өр (Debt)-ийн ялгаа, барьцаатай ба барьцаагүй зээлийн олон улсын тодорхойлолт.
-
Khan Bank / Golomt Bank – Зээлийн бүтээгдэхүүн: Монголын арилжааны банкуудын санал болгож буй зээлийн төрлүүд, тэдгээрийн нөхцөлийг харьцуулж харах (Цалингийн зээл vs Ипотекийн зээлийн хүүгийн зөрүүг хараарай).
