Хувийн Төсвөө Боловсруулах: Санхүүгийн Эрх Чөлөөнд Хүрэх Газрын Зураг

0
2

Төсөвлөлт хийх нь санхүүгийн сахилга батын үндэс гэдгийг бид өмнөх хэсэгт ойлгосон. Тэгвэл одоо “Яг яаж?” гэдэг асуултад хариулж, онолоос практик руу шилжих цаг ирлээ. Хувийн төсөв боловсруулах нь пуужингийн шинжлэх ухаан биш бөгөөд танд заавал нягтлан бодох бүртгэлийн мэдлэг шаардлагагүй. Энэ бол ердөө л өөрийнхөө мөнгөний урсгалыг цаасан дээр буулгаж, түүнийгээ удирдах энгийн дараалал юм. Доорх алхмуудыг дагаснаар та өөрт тохирсон төсвийг хялбархан зохиож чадна.

Алхам 1: Цэвэр орлогоо тодорхойлох (Таны гарт ирэх бодит мөнгө)

Төсөв зохиох хамгийн эхний дүрэм бол өөрийгөө хуурахгүй байх юм. Ихэнх хүмүүс хөдөлмөрийн гэрээн дээрх “Нэрлэсэн цалин”-гаа орлого гэж тооцдог алдаа гаргадаг. Жишээ нь, гэрээн дээр 2,000,000 төгрөгийн цалинтай гэж бичсэн байлаа ч таны гар дээр энэ мөнгө бүтнээрээ ирдэггүй. Үүнээс Нийгмийн даатгалын шимтгэл (НДШ) болон Хувь хүний орлогын албан татвар (ХХОАТ) суутгагддаг.

Тиймээс төсвөө эхлүүлэхдээ таны дансанд бодитоор орж ирдэг мөнгөн дүн буюу “Цэвэр орлого”-оо бичиж эхлээрэй. Хэрэв та тогтмол цалингаас гадна хааяа халтууранд явдаг, эсвэл гэрээр юм хийж зардаг бол тэр орлогоо “Тогтмол бус орлого” гэж тусад нь тооцох хэрэгтэй. Гэхдээ анхаарах зүйл нь, тогтмол бус орлогыг төсөвтөө хэт өндрөөр төсөөлж оруулахгүй байх нь чухал. Орлогоо багаар тооцож, зардлаа ихээр тооцох нь үргэлж аюулгүй арга байдаг.

Алхам 2: Зардлаа ангилах (Мөнгө хаашаа урсдаг вэ?)

Орлогоо мэдсэний дараа мөнгө тань хаашаа урсаж байгааг олж мэдэх хэрэгтэй. Үүний тулд өнгөрсөн сарын дансны хуулгаа нэг харж, зардлуудаа жагсааж бичээрэй. Санхүүгийн мэргэжилтнүүд зардлыг хуваарилах хамгийн үр дүнтэй бөгөөд энгийн арга болох “50/30/20 дүрэм”-ийг санал болгодог. Энэ аргыг АНУ-ын сенатор, дампуурлын хуулийн эксперт Элизабет Уоррен алдаршуулсан бөгөөд Монголын нөхцөлд ч хэрэглэхэд тун тохиромжтой.

Shutterstock

1. Хэрэгцээ (Needs) – Орлогын 50%: Энэ бол таны амьдралын зайлшгүй шаардлагатай зардлууд юм. Үүнгүйгээр та амьдрах боломжгүй эсвэл маш хэцүү байдалд орно.

  • Монгол жишээ: Орон сууцны түрээс эсвэл Ипотекийн зээлийн төлбөр, цахилгаан дулааны төлбөр (СӨХ), хүнс (мах, гурил, будаа), ажилдаа явах унааны зардал (автобус, бензин), эм тариа.

  • Зөвлөгөө: Хэрэв таны эдгээр зардал нийт орлогын тань 50%-иас хэтрээд байвал та “амьдрах өртөг өндөртэй” байна гэсэн үг. Энэ үед та илүү хямд байр хайх, эсвэл орлогоо нэмэгдүүлэх тал дээр анхаарах хэрэгтэй болдог.

2. Хүсэл (Wants) – Орлогын 30%: Энэ бол амьдралын чанарыг сайжруулдаг, танд баяр баясгалан бэлэглэдэг зүйлс боловч зайлшгүй шаардлагатай биш юм.

  • Монгол жишээ: Найзуудтайгаа гадуур хооллох, кино үзэх, Netflix эрх, үнэтэй дата багц, фитнесс төлбөр, шинэ хувцас (хэрэв хуучин нь урагдаагүй бол), таксидах.

  • Зөвлөгөө: Санхүүгийн хүндрэлд орсон үед хамгийн түрүүнд танаж, хэмнэж болох хэсэг бол энэ бүлэг юм.

3. Хуримтлал ба Өр төлбөр (Savings & Debt) – Орлогын 20%: Энэ бол таны ирээдүйн “Би”-дээ төлж буй мөнгө юм.

  • Монгол жишээ: Яаралтай нөөц сан бүрдүүлэх хадгаламж, тэтгэврийн хуримтлал, эсвэл кредит карт болон цалингийн зээлийн илүү төлөлт (зөвхөн хүүгээ төлөх биш, үндсэн зээлээсээ хасалт хийх).

  • Зөвлөгөө: Энэ 20%-ийг цалин буусан даруйд, хамгийн түрүүнд данснаасаа татаж авч үлдэх хэрэгтэй. Үлдсэн мөнгөөрөө амьдарч сурах нь баяжихын үндэс юм.

Алхам 3: Тэг-Төсөвлөлтийн аргыг туршиж үзэх (Zero-Based Budgeting)

Хэрэв танд 50/30/20 дүрэм хэт ерөнхий санагдаж байвал, эсвэл мөнгө тань огт хүрэлцэхгүй байвал “Тэг-төсөвлөлт”-ийн аргыг ашиглаад үзээрэй. Энэ аргын гол санаа нь: Орлого – Зарлага = 0.

Энэ нь таны дансанд 0 төгрөг үлдэнэ гэсэн үг биш, харин орж ирсэн төгрөг бүрд та “нэр өгч”, ажил үүрэг хуваарилна гэсэн үг юм.

  • Жишээ нь: Та 1,000,000 төгрөгийн цалин авлаа.

    • -300,000 (Байр)

    • -250,000 (Хүнс)

    • -100,000 (Унаа)

    • -150,000 (Хуримтлал)

    • -200,000 (Өр)

    • Үлдэгдэл: 0 төгрөг. Хэрэв цаасан дээр тооцоход мөнгө илүү гарвал түүнийг шууд хуримтлал руу нэмнэ. Хэрэв дутаж байвал “Хүсэл” бүлгээс хасна. Ингэснээр та мөнгөө үрэхээсээ өмнө захирч сурна.

Алхам 4: Хяналт ба Сайжруулалт

Төсөв зохиох нь нэг удаагийн ажил биш ээ. Энэ бол амьд процесс юм. Ялангуяа Монголд юмны үнэ сар бүр өөрчлөгдөж болзошгүй тул сарын эцэст төлөвлөгөөгөө гүйцэтгэлтэйгээ тулгаж үзэх хэрэгтэй. Та хүнсэндээ төлөвлөснөөсөө их мөнгө үрчихсэн байна уу? Тэгвэл дараа сард нь энэ хэсгийн төсвийг нэмж, оронд нь зугаа цэнгэлийн зардлаасаа хасах тохируулга хийнэ.

Төсөвлөлт хийж сурахад дунджаар 3 сарын хугацаа шаардагддаг гэж үздэг. Эхний сард алдаа гарна, шантарна. Гэхдээ битгий бууж өгөөрэй. Төсөв таныг хянаж байгаа биш, харин та төсвөөрөө дамжуулан амьдралаа хянаж байгаа гэдгийг санаарай.

📚 Ашигласан эх сурвалж ба Санал болгох линкүүд

1. “All Your Worth: The Ultimate Lifetime Money Plan” (Ном): Senator Elizabeth Warren болон Amelia Warren Tyagi нарын бичсэн энэхүү ном нь 50/30/20 дүрмийн үндсэн эх сурвалж юм.

2. Татварын Ерөнхий Газар (ТЕГ): Хувь хүний орлогын албан татвар (ХХОАТ) болон Нийгмийн даатгалын шимтгэлийн хувь хэмжээг тооцохдоо Монгол Улсын хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй хуулийн мэдээллийг ашиглав.

  • Эх сурвалж: Татварын Ерөнхий Газар

  • Линк: https://mta.mn/

3. NerdWallet – Budgeting 101: Тэг-төсөвлөлт (Zero-Based Budgeting) болон зардлаа хянах аргуудын талаарх дэлгэрэнгүй, практик зөвлөгөөнүүд.

ХОЛБООТОЙИлүү ихийг

ХАРИУ ҮЛДЭЭХ

Please enter your comment!
Please enter your name here