Төсөвлөлт: Мөнгөө Удирдах Урлаг
“Төсөвлөлт” эсвэл “Төсөв зохиох” гэдэг үгийг сонсох төдийд л ихэнх хүмүүст хэмнэлт, харамч байдал, эсвэл өөрийн хүссэн зүйлээсээ татгалзаж, бүсээ чангалах тухай таагүй бодол төрдөг. Гэвч үнэн хэрэгтээ төсөвлөлт бол өөрийгөө хязгаарлах тухай ойлголт огт биш юм. Харин ч эсрэгээрээ, энэ бол таныг санхүүгийн айдас, стрессээс чөлөөлж, мөнгөө өөрийн хүслээр захиран зарцуулах эрх чөлөөг олгодог хамгийн хүчирхэг хэрэгсэл билээ.
Энгийнээр тодорхойлбол, төсөвлөлт гэдэг нь мөнгөө хаашаа үрснээ гайхаж суухын оронд хаашаа явахыг нь урьдчилан зааж өгөх үйл явц юм. Та сарын эцэст дансаа шалгаад “Миний цалин яагаад дуусчихав аа?”, “Би юунд ийм их мөнгө үрчихэв?” гэж өөрөөсөө асууж байсан удаа бий юу? Хэрэв тийм бол та төсөвгүй амьдарч байна гэсэн үг. Төсөвлөлт хийнэ гэдэг нь ирэх сард танд хэдэн төгрөгийн орлого орж ирэхийг тооцоолж, тэр мөнгийг хэрхэн хуваарилж, юунд зарцуулахаа цаас эсвэл тооцооллын програм дээр буулгахыг хэлнэ. Энэ нь ирээдүйг цаасан дээр урьдчилан харах боломж юм.
Монголчууд бидний хувьд төсөвлөлт хийх нь бусад орны хүмүүсээс ч илүү чухал ач холбогдолтой байж мэднэ. Учир нь манай амьдралын хэв маяг улирлын шинж чанартай, баяр ёслол ихтэй, мөн эдийн засаг маань инфляцийн савлагаа өндөртэй байдаг. Жишээлбэл, бид намар хүүхдийн хичээлийн хэрэгсэл бэлтгэх, өвөл идшээ бэлтгэх, хавар Цагаан сар тэмдэглэх зэргээр жилийн тодорхой үеүдэд огцом их зардал гаргадаг. Хэрэв төсөвлөлт хийж, эдгээр зардлыг урьдчилан харж төлөвлөхгүй бол баяр болгоны дараа, эсвэл өвлийн улиралд “Цалингийн зээл” авах, эсвэл “Бэлэн мөнгөний зээл”-д хамрагдах эрсдэлд ордог. Төсөвлөлт нь эдгээр “гэнэтийн” мэт санагддаг боловч үнэндээ жил бүр давтагддаг зардлуудад сэтгэл санаа болон санхүүгийн бэлтгэлтэй байхад тусалдаг.
Төсөвлөлт нь мөн таны санхүүгийн амьдралыг харах толь болдог. Бид өдөр тутамдаа жижиг мэт санагдах зүйлсэд анзааргагүй мөнгө үрж байдаг. Ажилдаа явах замдаа авдаг кофе, таксины төлбөр, эсвэл дэлгүүр орохдоо төлөвлөөгүй авдаг амттан зэрэг нь нэг бүрчлэн харахад бага мөнгө мэт боловч, сарын дүнгээрээ таны цалингийн 10-20 хувийг эзэлж байх нь бий. Төсөв зохиож, зарлагаа бичиж эхэлснээр та энэхүү “үл үзэгдэгч цоорхой”-нуудыг олж харж, тэдгээрийг бөглөх боломжтой болно. Энэ нь таныг кофе уухаа боль гэсэн үг биш, харин “Би сард кофе уухад 200,000 төгрөг зарцуулж байна, энэ зөв үү? Эсвэл үүнийг 100,000 болгоод үлдсэнийг нь хуримтлуулах уу?” гэж ухамсартай сонголт хийх боломжийг олгож байгаа хэрэг юм.
Түүнчлэн, төсөвлөлт нь гэр бүлийн харилцаанд эерэгээр нөлөөлдөг. Монгол гэр бүлүүдийн дунд мөнгөнөөс болж маргалдах, үл ойлголцох асуудал цөөнгүй гардаг. Нөхөр нь машины засварт мөнгө үрлээ гэж эхнэр нь уурлах, эсвэл эхнэр нь хэрэгцээгүй зүйл авлаа гэж нөхөр нь бухимдах тохиолдол бий. Харин гэр бүлээрээ суугаад сарын эхэнд төсвөө хамтдаа зохиож, “Энэ сард бид машиндаа тэдэн төгрөг, хүнсэндээ тэдэн төгрөг зарцуулна” гэж харилцан тохиролцсоноор хэн хэн нь санхүүгийн сахилга баттай болж, бие биедээ итгэх итгэл нэмэгддэг.
Дүгнэж хэлэхэд, төсөвлөлт бол зүгээр нэг тоо бодох дасгал биш юм. Энэ бол таны мөрөөдлийг бодит байдалтай холбох гүүр юм. Та байртай болохыг хүсэж байна уу? Тэгвэл төсөвлөлт танд сар бүр хэдийг хуримтлуулах боломжтойг хэлж өгнө. Та өрнөөсөө салахыг хүсэж байна уу? Төсөвлөлт танд хаанаас мөнгө хэмнэж, өрөө хурдан төлөхийг зааж өгнө. Төсөв зохионо гэдэг нь мөнгөндөө захирагдах бус, мөнгийг захирч, амьдралынхаа эзэн нь болохын нэр юм.
Ашигласан эх сурвалж ба Санал болгох линкүүд
1. Монголбанкны Олон Нийтийн Санхүүгийн Боловсролын Төв: Монгол Улсад санхүүгийн боловсрол олгох албан ёсны байгууллага болох Төв банкнаас гаргасан “Өрхийн төсөв”-ийн тухай зөвлөмжүүд, гарын авлагууд. Энэ нь Монгол хүний амьдралд нийцсэн хамгийн найдвартай эх сурвалж юм.
-
Эх сурвалж: Монголбанк – Санхүүгийн боловсрол
-
Линк: https://www.mongolbank.mn/mn/public-financial-education (Төсөвлөлт, хуримтлал хэсэг)
2. Үндэсний Статистикийн Хороо (Өрхийн орлого, зарлага): Монгол өрхийн дундаж цалин, зарлагын бүтэц (хүнс, байр, унаа г.м.) болон улирлын чанартай зарлагуудын өсөлтийг харуулсан тоон мэдээллийг эндээс авч ашигласан.
-
Эх сурвалж: ҮСХ – 1212.mn
-
Линк: https://1212.mn/ (Нийгэм, эдийн засгийн салбар > Өрхийн нийгэм, эдийн засаг)
3. Dave Ramsey – “Total Money Makeover” (Онолын эх сурвалж): Текстэд ашигласан “Төсөвлөлт гэдэг нь мөнгөө хаашаа үрснээ гайхаж суухын оронд хаашаа явахыг нь урьдчилан зааж өгөх үйл явц” гэсэн алдартай тодорхойлолт нь дэлхийн хувийн санхүүгийн нэрт зөвлөх Dave Ramsey (болон John Maxwell)-ийн хэлсэн үгнээс эхтэй.
-
Эх сурвалж: Ramsey Solutions – What is a Budget?
-
Линк: https://www.ramseysolutions.com/budgeting/what-is-a-budget
4. Монголын Банкны Холбоо (MBA): Монголын арилжааны банкуудын нэгдсэн холбооноос иргэдийн санхүүгийн мэдлэгийг дээшлүүлэх чиглэлээр гаргадаг нийтлэл, зөвлөмжүүд.
-
Эх сурвалж: Монголын Банкны Холбоо
