Бидний өдөр тутмын амьдралд хамгийн их мэдрэгддэг боловч тэр бүр нарийн учрыг нь ойлгодоггүй эдийн засгийн үзэгдэл бол инфляци юм. Та дэлгүүрт орох бүрдээ “Юмны үнэ дахиад л өсчихөж” гэж халаглаж байсан удаа бий юу? Эсвэл таван жилийн өмнө 20,000 төгрөгөөр дүүрэн тор хүнс авдаг байсан бол өнөөдөр тэр мөнгөөрөө ердөө ганц хоёрхон зүйл аваад гарч байгаагаа анзаарсан л байх. Энэхүү өөрчлөлт нь зүгээр нэг барааны үнэ өсөлт биш, харин таны халаасанд буй мөнгөний үнэ цэнэ алдагдаж буй үйл явц буюу “инфляци” болон “худалдан авах чадвар”-ын бодит жишээ юм.
Инфляцийг энгийнээр тайлбарлавал, тодорхой хугацааны дотор бараа, үйлчилгээний ерөнхий үнийн түвшин өсөж, мөнгөний үнэ цэнэ буурах үзэгдлийг хэлнэ. Үүнийг эдийн засагчид ихэвчлэн “нүдэнд харагддаггүй хулгайч” гэж зүйрлэдэг. Учир нь инфляци таны түрийвч рүү гараа оруулаад мөнгийг тань хулгайлдаггүй ч, тэр мөнгөөр авч болох зүйлсийн тоог багасгаж байдаг. Жишээлбэл, хэрэв инфляци жилийн 10 хувь байна гэдэг нь таны хадгалсан мөнгө жилийн дараа өнөөдрийнхөөсөө 10 хувиар бага зүйл худалдаж авна гэсэн үг юм. Энэ утгаараа инфляци нь бэлэн мөнгө хадгалж буй хүмүүст ногдуулж буй “далд татвар” гэж хэлж болно.
Энэхүү үнийн өсөлттэй шууд холбоотой ойлголт бол “Мөнгөний худалдан авах чадвар” юм. Худалдан авах чадвар гэдэг нь нэгж мөнгөөр (жишээ нь 1,000 төгрөгөөр) худалдаж авч болох бараа, үйлчилгээний хэмжээг хэлнэ. Монгол Улсын хувьд бид импортоос өндөр хамааралтай эдийн засагтай. Бидний өдөр тутам хэрэглэдэг шатахуун, хувцас, цахилгаан бараа, тэр ч байтугай хүнсний бүтээгдэхүүний сав баглаа боодол хүртэл гадаадаас валютаар худалдаж авсан зүйлс байдаг. Тиймээс төгрөгийн ханш ам.доллар эсвэл юанийн эсрэг сулрах бүрд импортын барааны үнэ өсөж, бидний төгрөгийн худалдан авах чадвар буурдаг зүй тогтолтой.
Инфляцийг хэрхэн хэмждэг вэ? Үндэсний Статистикийн Хорооноос айл өрхүүдийн хамгийн түгээмэл хэрэглэдэг бараа бүтээгдэхүүнийг багцлан “Хэрэглээний сагс” гэж нэрлэдэг. Монгол хүний хэрэглээний сагсанд мах, гурил, шатахуун, цахилгаан дулаан зэрэг зайлшгүй шаардлагатай бүтээгдэхүүнүүд жин дардаг. Эдгээр барааны үнийн дундаж өсөлтийг тооцоолж инфляцийн түвшинг зарладаг. Жишээ нь, махны үнэ огцом өсөхөд Монгол Улсын инфляцийн түвшинд шууд, хүчтэй нөлөөлдөг нь манай хэрэглээний онцлогтой холбоотой.
Тэгвэл инфляци яагаад муу вэ? Мэдээж үнэ өсөх нь таатай зүйл биш боловч, хамгийн гол аюул нь таны хуримтлалыг үнэгүйдүүлдэгт оршино. Хэрэв та мөнгөө гэртээ, дэрэн доороо хадгалдаг бол та инфляцид хамгийн их өртөж буй хүн юм. Таван жилийн өмнө хадгалсан 1 сая төгрөг тань өнөөдөр ч тоон утгаараа 1 сая хэвээрээ байж магадгүй, гэхдээ бодит амьдрал дээр тэр мөнгөний үнэ цэнэ магадгүй тал хувиараа буурсан байх боломжтой.
Гэхдээ инфляцийн эсрэг хийж чадах зүйл бидэнд бий юу? Хариулт нь тийм. Санхүүгийн боловсролын гол зорилго нь инфляцийг ялан дийлэхэд оршдог. Мөнгийг зүгээр хадгалах биш, харин инфляцийн түвшнээс дээгүүр өгөөж өгөх хэрэгсэлд хөрөнгө оруулах нь цорын ганц хамгаалалт юм. Жишээлбэл, банкны хадгаламжийн хүү инфляцийн түвшнээс өндөр байвал таны мөнгө бодитоор өсөж байна гэсэн үг. Харин инфляци 12%, хадгаламжийн хүү 10% байвал та мөнгөө банкинд хадгалуулсан ч гэсэн бодит утгаараа алдагдал хүлээж байна гэсэн үг юм. Тиймээс мөнгөний худалдан авах чадварыг хамгаалахын тулд бид “мөнгө хэрхэн ажилладаг” зарчмыг ойлгож, зөв хөрөнгө оруулалт хийж сурах шаардлагатай болдог.
Эх сурвалжууд:
1. Инфляцийн Тухай Ерөнхий Мэдээлэл ба Бодлого: Монголбанк нь инфляцийг бууруулах, тогтвортой байлгах мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлдэг тул инфляцийн талаарх албан ёсны тодорхойлолт, мэдээллийг Монголбанк вэб хуудаснаас авч болно.
-
Эх сурвалж: Монголбанк (Төв банк): https://www.mongolbank.mn/mn/monetary-policy (Мөнгөний бодлого, Инфляцийн тайлангууд хэсэг)
2. Инфляцийн Түвшин ба Хэмжилт (Хэрэглээний Үнийн Индекс): Инфляцийг хэмждэг гол үзүүлэлт болох Хэрэглээний Үнийн Индекс (ХҮИ)-ийг (Consumer Price Index – CPI) хэрхэн тооцоолдог, үнийн өөрчлөлт ямар байгааг ҮСХ-ноос авч болно.
-
Эх сурвалж: Үндэсний Статистикийн Хороо (ҮСХ) – Үнийн статистик: http://www.nso.mn/mn/ (Тухайлбал, “Үнийн статистик” эсвэл “Хэрэглээний үнийн индекс” цэснээс дэлгэрэнгүй мэдээлэл авч болно).
