Монгол Улсын үндэсний мөнгөн тэмдэгт болох “Төгрөг” нь зөвхөн төлбөр тооцооны хэрэгсэл төдийгүй тусгаар тогтнол, эдийн засгийн бие даасан байдлын үнэт бэлгэ тэмдэг юм. Олон улсын санхүүгийн зах зээлд MNT гэсэн кодоор тэмдэглэгддэг бөгөөд “₮” гэсэн таних тэмдгийг ашигладаг манай улсын үндэсний валют нь өнөөдрийн бидний амьдралын салшгүй хэсэг болсон хэдий ч түүний үүсэл хөгжил, эдийн засагт эзлэх байр суурь нь нэн сонирхолтой түүхийг агуулдаг.
Түүхийн хуудсыг сөхвөл, 1925 оны мөнгөний шинэчлэл хүртэл Монголын зах зээл дээр маш олон төрлийн гадаад валют болон орлуулсан хэрэгслүүд зэрэгцэн үйлчилж байв. Тухайн үед Хятадын янчаан, Оросын рубль, Америк доллар, тэр ч байтугай цайны шахмал, мөнгөн ембүү зэрэг нь төлбөрийн хэрэгсэл болж, эдийн засгийн нэгдсэн тогтолцоо бүрдэхэд саад учруулж байсан юм. Энэхүү эмх замбараагүй байдлыг цэгцэлж, үндэсний мөнгөн тэмдэгттэй болох зорилгоор 1925 оны 12 дугаар сарын 9-ний өдөр Монголбанкнаас анх удаа “Төгрөг”-ийг гүйлгээнд гаргаснаар Монгол Улс санхүүгийн хувьд бие даасан тогтолцоо руу шилжих түүхэн алхмыг хийсэн билээ.
“Төгрөг” гэх нэршил нь “дугуй” гэсэн утгатай үгнээс гаралтай бөгөөд энэ нь зоосон мөнгөний хэлбэрийг илэрхийлсэн нэр юм. Харин түүний зууны нэгтэй тэнцэх нэгж болох “Мөнгө” нь үнэт металл болох цагаан мөнгийг илэрхийлдэг байсан түүхтэй. Анх гүйлгээнд гарахдаа цаасан дэвсгэрт болон цэвэр мөнгөн зоос хэлбэрээр гарч байсан бол цаг хугацааны явцад загвар хийц нь өөрчлөгдсөөр өнөөдөр бидний хэрэглэж буй Чингис хаан болон Сүхбаатарын хөрөгтэй орчин үеийн мөнгөн тэмдэгтүүд болон хөгжсөн юм.
Өнөөгийн эдийн засгийн тогтолцоонд Монгол Төгрөг нь “фиат” мөнгөний ангилалд багтдаг. Энэ нь төгрөгийн үнэ цэнэ алт эсвэл мөнгөөр шууд баталгаажаагүй, харин Монгол Улсын эдийн засгийн чадамж, төрийн хууль, болон иргэдийн итгэл дээр тогтдог гэсэн үг юм. Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээрх бүх бараа ажил үйлчилгээний үнэ, төлбөр тооцоо заавал үндэсний мөнгөн тэмдэгт болох төгрөгөөр илэрхийлэгдэж, гүйцэтгэгдэх ёстой гэж хуулиар заасан байдаг. Энэ нь үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн эрэлтийг хадгалах, “долларжилт”-аас сэргийлэх чухал зохицуулалт юм.
Төгрөгийн тогтвортой байдал, үнэ цэнийг хамгаалах үүргийг хуулийн дагуу Төв банк буюу Монголбанк хүлээдэг. Монголбанк нь зах зээл дэх мөнгөний нийлүүлэлтийг зохицуулах, бодлогын хүүг тогтоох, гадаад валютын нөөцийг удирдах замаар төгрөгийн худалдан авах чадварыг хамгаалах бодлогыг хэрэгжүүлдэг. Гэвч манай улс шиг импортын хамаарал өндөртэй, уул уурхайгаас хамааралтай эдийн засгийн хувьд төгрөгийн ханш гадаад валютын эсрэг хэлбэлзэх нь түгээмэл үзэгдэл юм. Төгрөгийн ханш сулрах нь импортын барааны үнийг өсгөж, инфляцид нөлөөлдөг тул энэ нь иргэн бүрийн амьдралд шууд нөлөөлдөг эдийн засгийн гол үзүүлэлт болдог.
Орчин үед Монгол Төгрөг нь зөвхөн цаасан хэлбэрээр бус, цахим хэлбэрээр илүү өргөн хэрэглэгдэж байна. Интернэт банк, мобайл банк, QR код, картын гүйлгээ зэрэг технологийн дэвшлүүд нь мөнгийг биет бус хэлбэрт шилжүүлж байгаа ч, цаана нь хийгдэж буй тооцоолол, үнэ цэнийн хэмжүүр нь “Төгрөг” хэвээрээ л байгаа юм. Тиймээс Төгрөг бол зүгээр нэг цаас биш, Монгол Улсын эдийн засгийн тусгаар тогтнолын баталгаа, бидний өдөр тутмын амьдралыг холбогч гол судас гэж ойлгох нь зүйтэй.
Эх сурвалж:
1. Түүхэн баримт болон Мөнгөн тэмдэгтийн тухай (Монголбанк): Монгол төгрөгийн үүсэл, 1925 оны мөнгөний шинэчлэл, мөнгөн тэмдэгтийн нууцлал болон загварын талаарх албан ёсны мэдээлэл.
-
Эх сурвалж: Монголбанк (Төв банк) – Мөнгөн тэмдэгт хэсэг
-
Линк: https://www.mongolbank.mn/mn/currency (Мөн “Түүх” цэс рүү нь орж дэлгэрэнгүй харна уу)
2. Хууль эрх зуйн үндэслэл (Legalinfo): Төгрөг нь Монгол Улсын цорын ганц хууль ёсны төлбөрийн хэрэгсэл болох тухай, мөн төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх тухай хуулийн заалтууд.
-
Төв банкны (Монголбанкны) тухай хууль: (Төгрөгийг гүйлгээнд гаргах эрх, мөнгөний бодлого)
-
Үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн тухай хууль: (Төгрөгийн тодорхойлолт, гүйлгээнд хэрэглэх тухай)
-
Төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх тухай хууль: (Монгол улсын нутаг дэвсгэрт бараа, ажил үйлчилгээний үнийг зөвхөн төгрөгөөр илэрхийлэх тухай)
3. Нэмэлт түүхэн эх сурвалж (Montsame): Төгрөгийн түүхэн ойн өдрүүдэд зориулсан нийтлэлүүд, түүхэн контекст.
-
Эх сурвалж: МОНЦАМЭ агентлаг – “Монгол төгрөгийн түүх” сэдэвт нийтлэлүүд
-
Линк: https://montsame.mn (Хайлтын хэсэгт “Төгрөгийн түүх” гэж бичээд холбогдох нийтлэлийг уншина уу).
