Мөнгө гэдэг нь бидний өдөр тутмын амьдралын салшгүй хэсэг мэт боловч, түүний мөн чанар, үүсэл гарлын утга учрыг бид тэр бүр гүн гүнзгий эргэцүүлж боддоггүй. Ихэнх хүмүүс мөнгийг зөвхөн түрийвчинд байх цаасан дэвсгэрт, эсвэл банкны дансан дахь тоо гэж хардаг. Гэвч эдийн засгийн шинжлэх ухаан болон түүхэн хөгжлийн үүднээс авч үзвэл мөнгө бол хүн төрөлхтний хамтын ажиллагааг хялбарчилж, нийгмийн харилцааг зохицуулдаг хамгийн аугаа зохион байгуулалтын хэрэгсэл буюу “итгэлцэл” юм.
Мөнгөний мөн чанарыг ойлгохын тулд бид нэн түрүүнд мөнгөгүй байсан үеийн нийгмийг төсөөлөх хэрэгтэй болно. Хүн төрөлхтөн эрт дээр үед хэрэгцээт зүйлсээ олж авахын тулд “бартер” буюу барааг бараагаар солих аргыг хэрэглэдэг байв. Жишээлбэл, танд илүүдэл хонины мах байгаа бөгөөд танд гутал хэрэгтэй болсон гэж бодъё. Та гуталчинтай уулзаж, махаа гутлаар солих санал тавина. Гэтэл гуталчинд мах хэрэггүй, харин дээл хэрэгтэй байж мэднэ. Энэ тохиолдолд худалдаа хийгдэх боломжгүй болж, та хүссэн гутлаа авч чадахгүйд хүрнэ. Үүнийг эдийн засагт “хэрэгцээний давхцал” гэдэг бөгөөд энэ нь эдийн засгийн харилцааг маш их удаашруулдаг байв. Чухам энэ бэрхшээлийг шийдэхийн тулд хүн төрөлхтөн дундын зуучлагч хэрэгсэл буюу “мөнгө”-ийг бүтээсэн түүхтэй.
Орчин үеийн эдийн засагт мөнгө нь үндсэн гурван чухал үүргийг гүйцэтгэж байж сая “мөнгө” хэмээх статусаа бүрэн олж авдаг. Нэгдүгээрт, мөнгө бол солилцооны хэрэгсэл юм. Энэ нь дээр дурдсан бартерын системийг халж, аливаа худалдаа наймааг саадгүй явуулдаг гол тосолгоо болдог. Өнөөдөр та дэлгүүрт ороод талх авахын тулд заавал өөрийн хийсэн зүйлээ худалдагчид санал болгох шаардлагагүй, зөвхөн мөнгө төлөхөд л хангалттай. Худалдагч ч тэр мөнгийг дуртайяа авна, учир нь тэр мөнгөөрөө өөрт хэрэгтэй өөр зүйлийг худалдан авч чадна гэдэгтээ итгэлтэй байдаг.
Хоёрдугаарт, мөнгө бол өртгийн хэмжүүр юм. Бид дэлхий ертөнц дээрх олон сая төрлийн бараа бүтээгдэхүүний үнэ цэнийг хэрхэн хооронд нь харьцуулах вэ? Нэг литр сүү, нэг ширхэг автомашин хоёрын үнэ цэнийн ялгааг бид хэмжих нэгдсэн нэгжтэй байж л тодорхойлж чадна. Монгол Улсад энэ нэгж нь “Төгрөг” юм. Бүх барааны үнийг төгрөгөөр илэрхийлснээр бид аль нь үнэтэй, аль нь хямд болохыг төвөггүй ойлгож, төсөв тооцоогоо гаргах боломжтой болдог. Хэрэв мөнгө байгаагүй бол бүх барааны үнийг бусад бараатай харьцуулж тогтоох гэж асар их будлиан үүсэх байсан биз ээ.
Гуравдугаарт, мөнгө бол баялаг хадгалах хэрэгсэл юм. Та өнөөдөр хөдөлмөрлөж олсон орлогоо заавал өнөөдөртөө үрж дуусгах албагүй. Та мөнгөө хадгалснаар өөрийн хөдөлмөрийн үр шимийг ирээдүй рүү шилжүүлж байгаа хэрэг юм. Гэвч энд нэг зүйлийг анхаарах хэрэгтэй. Мөнгө нь цаг хугацааны явцад үнэ цэнээ алдах эрсдэлтэй байдаг бөгөөд үүнийг бид инфляци гэж нэрлэдэг. Тиймээс мөнгийг зүгээр нэг цаас гэж харахаас илүүтэй, түүний үнэ цэнийг хэрхэн хадгалж үлдэх вэ гэдэг нь санхүүгийн боловсролын дараагийн шатны чухал ойлголт болдог.
Монгол Улсын хувьд бидний хэрэглэдэг үндэсний мөнгөн тэмдэгт болох “Төгрөг” нь төрийн хуулиар баталгаажсан төлбөрийн хэрэгсэл юм. Үүнийг эдийн засагт “фиат мөнгө” гэж нэрлэдэг бөгөөд энэ нь цаасан мөнгө өөрөө алт эсвэл үнэт металлаар бүрэн баталгаажаагүй, харин тухайн улсын эдийн засаг, төв банкны бодлого болон иргэдийн итгэл дээр тогтдог гэсэн үг юм. Төгрөгийн үнэ цэнэ нь Монголбанкны хэрэгжүүлж буй мөнгөний бодлого, улс орны экспорт, импортын тэнцвэр болон гадаад валютын нөөцөөс шууд хамаардаг.
Эцэст нь дүгнэхэд, мөнгө бол зорилго биш, харин зорилгодоо хүрэх хэрэгсэл юм. Тэр нь бидэнд сонголт хийх эрх чөлөөг олгож, ирээдүйгээ төлөвлөх боломжийг бүрдүүлж, гэнэтийн эрсдэлээс хамгаалах бамбай болдог. Мөнгөний мөн чанарыг зөв таньж мэдсэн хүн л түүнийг удирдаж, өөрийн амьдралын сайн сайхны төлөө ажиллуулж чаддаг билээ.
