Санхүүгийн ертөнцөд “Хүү” гэдэг үгтэй бид алхам тутамдаа таардаг. Банкны хадгаламжийн хүү, цалингийн зээлийн хүү, ломбардын хүү гээд л. Гэвч энэ бүхний цаана байдаг үндсэн зарчим нь маш энгийн. Хүү гэдгийг хамгийн энгийнээр ойлгох арга бол түүнийг “Мөнгөний түрээс” гэж төсөөлөх явдал юм. Бид бусдын байранд амьдарсныхаа төлөө сар бүр түрээсийн төлбөр төлдөгтэй яг адилхан, бид бусдын мөнгийг ашигласныхаа төлөө “хүү” гэдэг нэртэй түрээсийг төлдөг.
Үүнийг илүү тодорхой болгохын тулд та өөрийгөө байр түрээсэлж буй хүн гэж бодоорой. Та тэр байранд амьдрах хугацаандаа эзэнд нь мөнгө төлөх ёстой. Хэрвээ та байрыг нь суллаж өгөх юм бол түрээс төлөхөө зогсооно. Мөнгө яг үүнтэй адил. Та банкнаас зээл авна гэдэг нь банкны мөнгийг түр хугацаанд “түрээсэлж” авч байгаа хэрэг юм. Тэр мөнгийг ашиглаж, өөртөө байлгаж байгаа хугацаандаа та банкинд түрээс буюу хүү төлөх үүрэгтэй. Харин зээлээ бүрэн төлж дуусна гэдэг нь түрээсэлсэн мөнгөө буцааж өгч байгаа хэрэг тул хүү төлөх үүрэг үгүй болно.
Хүү нь хоёр талтай зоос юм. Нэг талд нь “Зардал”, нөгөө талд нь “Орлого” байдаг. Энэ нь та ширээний аль талд сууж байгаагаас шалтгаална.
Хэрэв та Зээлдэгч бол (Зээл авч байгаа хүн), хүү бол таны хувьд зардал юм. Жишээлбэл, та шинэ гар утас авахын тулд банкнаас 1 сая төгрөгийн зээл авлаа гэж бодъё. Банк танд мөнгөө ашиглуулсныхаа төлөө жилийн 20%-ийн хүү нэхнэ. Энэ нь та жилийн дараа банкны 1 сая төгрөгийг (Үндсэн төлбөр) буцааж өгөхөөс гадна, нэмж 200,000 төгрөгийг (Хүү буюу Түрээс) төлөх ёстой гэсэн үг. Энэ 200,000 төгрөг бол таны тэвчээргүй зан буюу мөнгийг ирээдүйд цуглуулахын оронд одоо ашиглахыг хүссэн таны сонголтын үнэ цэнэ юм. Монголд ломбард болон ББСБ-ууд сарын хүүгээр тооцдог нь ихэвчлэн маш өндөр “түрээс”-тэй байдгийг анхаарах хэрэгтэй. Сарын 5%-ийн хүү гэдэг нь жилээр тооцвол 60% буюу асар өндөр өртөгтэй мөнгөний түрээс болж хувирдаг.
Харин та Хадгаламж эзэмшигч бол (Мөнгөө хадгалуулж байгаа хүн), хүү бол таны хувьд орлого юм. Энэ тохиолдолд дүрүүд солигдоно. Та одоо “Байрны эзэн” буюу мөнгөний эзэн болж, харин банк таны мөнгийг түрээслэгч болно. Та цалингаасаа илүү гарсан 1 сая төгрөгийг банкинд хадгалуулахад банк тэр мөнгийг тань аваад цааш нь өөр хэн нэгэнд (байр авах гэж буй хүнд эсвэл бизнес хийх гэж буй хүнд) зээлүүлдэг. Банк таны мөнгийг ашиглаж, эргэлдүүлж байгаагийнхаа хөлсөнд танд “Хүү” төлдөг. Ингэж та мөнгөнийхөө эзэн нь болж, мөнгөөрөө өөртөө ажил хийлгэж байгаа хэрэг юм.
Тэгвэл яагаад хүү байдаг вэ? Зүгээр л мөнгийг нь буцааж өгч болдоггүй юм уу? Эдийн засгийн утгаараа хүү нь эрсдэл болон инфляцийн төлбөр юм. Танд мөнгө зээлүүлж байгаа хүн (эсвэл банк) “Энэ хүн мөнгийг маань буцааж өгөхгүй бол яах вэ?” гэсэн эрсдэлийг үүрч байдаг. Мөн Монгол шиг инфляци өндөртэй улсад өнөөдөр зээлүүлсэн 1 сая төгрөг жилийн дараа үнэ цэнээ алдсан байх магадлалтай. Тиймээс хүү нь энэхүү эрсдэл болон үнэ цэнийн алдагдлыг нөхөх, мөн мөнгөө бусдад ашиглуулсны шагнал болж тогтдог жамтай.
Эцэст нь дүгнэхэд, санхүүгийн боловсролтой хүн гэдэг нь хүүгийн “төлөгч” талд биш, харин аль болох хүүгийн “авэгч” талд зогсохыг хичээдэг хүнийг хэлнэ. Хүүг мөнгөний түрээс гэдгийг ойлгосон цагт та зээл авахдаа “Би энэ мөнгийг түрээслэх шаардлага үнэхээр байна уу?” гэж өөрөөсөө асуудаг болох болно.
📚 Хэрэгцээт линкүүд ба Эх сурвалжууд
Уншигчид энэ сэдвийг илүү гүнзгийрүүлэн судлахын тулд дараах линкүүдийг ашиглах боломжтой:
-
Investopedia – Interest Explanation: Хүү гэж юу вэ, түүний төрлүүд (Fixed, Variable) болон хэрхэн тооцоолдог тухай олон улсын стандарт тайлбар.
-
Монголбанк – Зээл ба Хадгаламжийн дундаж хүү: Монгол Улсад мөнгөний “түрээс” буюу хүүгийн түвшин ямар байгааг харах боломжтой албан ёсны статистик мэдээлэл.
-
Khan Academy – Interest Basics: Хүүгийн тухай ойлголтыг дүрслэлээр, маш энгийнээр тайлбарласан видео хичээл.
-
Golmt Bank / Khan Bank (Зээлийн тооцоолуур): Монголын томоохон банкуудын зээлийн тооцоолуур дээр өөрийн авахыг хүссэн мөнгөн дүнг оруулж, сард хэдэн төгрөгийг зөвхөн хүүнд төлөхөө тооцож үзэх нь бодит жишээ болно.
-
Линк: https://www.khanbank.com/mn/personal/loan/calculator (Жишээ болгон)
-
